Темәнд ботх авхуллһн
Темәнд ботх авхуллһн — ботхлсн иңгн ботхан һолхлань, һолсн ботхинь түүнд авхулх йосн[1]. Кезән-кезәнәс нааран моңһл келтнр дунд делгрҗ тархсн юмн.
Учрнь
Делңтә иңгн ботхлн гиһәд ирхләрн, күүнәс бултад, шилрәд йовҗ одна. Кеер одад күүнд үзгдл уга, һолын булңд, эс гиҗ чагчм эрг дор ботхлна. Нилх ботхнь ут нәрхн күзүтә, ут-ут нәрхн мөөрсн көлмүдтә. Ик залзһр толһата, медг-үлг көк өрвлг ноосар бүркәтә, әвр үзл уга, тегәд чигн экнь әмтнд үзүлхдән «эмәдг» кевтә. Нилх ботхн күчр эрк, экнь ботхндан дегд хару. Көлстә мөртә күн, эс гиҗ му киртә салврха хувцта күн ботхнднь өөрдхлә, һарарн бәрчкхлә экнь ботхан һолчкна. «Теднә темән ботхан һолҗ!» — гиһәд хотнд ик гидг төр болна. Ботхан һолсн иңгиг эзн яһҗ цокад, гүвдәд бәәсн болвчн ботхан көкүлх биш, ботхн талан хәләхш, киитркәд өөдән хәләһәд, дөлиһәд бәәдг заңта[2].
Арһ
Иңгнд һолсн ботхинь авхулхар, домбр цокҗ эс гиҗ мөрн хур татҗ онц ду дуулна[3].
Хальмгт
Иңгн ботхан һолсна хөөннь, эзн залу темәнд ботхинь авхулх цагт цуглрсн күмс ду дуулдг. Хүрмд кеерснлә әдл кеерчксн берәд, күүкд цуглрад, домбрч күүкн бурнтгин үзүринь барун һариннь баһлцгт өлгчкәд, темәг көтлн йовҗ, кевтсн ботхнаннь өөрәһүр «Бобн-бобн боҗула» гидг ду домбрт цокн дууллдад нааран-цааран йовад бәәцхәнә[2].
Моңһлд
Моңһлд болхла, темәнд ботх авхулх заң-үүлиг «иңг көөслх» (ингэ хөөслөх) гинә. Нег күмн мөрн хууран татчах цагт, баахн наста күүкн «көөс, көөс» (хөөс, хөөс) гиҗ дуулҗ ботхан һолсн иңгиг илнә. Үүнлә зергц ботхиг өөрдүләд көкүлнә[4].
Эн заң-үүлиг «Юнеско» делкән бийтә биш сойлын өвд бүрткәд авсмн[5].
Урн-зокалд
Эрнҗәнә Констанинә «Аңһучин көвүн» гидг дегтрт ботх авхуллһна тускар иигҗ келгднә:
Шаргч иңгн кеер ботхлҗ. Лееҗн көлстә мөрнә тохм, делтр ботхн дор делгҗ. Тегәд иңгн ботхан һолҗ. Ботхинь көкүлхәр седхлә, экнь өөрдхш. Хар келв: «Ботх авхуллһна «Бобн- бобн боҗула» дуулдг кү олх кергтә, эс гиҗ ботхн үкҗ одх[6].
Сурвлҗ
- Эрнҗәнә К. Цецн булг. Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1980. 192 х.
- Эрнҗəнə К. Аңһучин көвүн. Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1976. 139 х.
Темдглл
- ↑ Музыкальный фольклор калмыков
- ↑ 2,0 2,1 Эрнҗәнә К. Цецн булг. Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1980. 192 х.
- ↑ Ингэ хөөслөх Монгол ухаан
- ↑ Песнь плачущего верблюда. Уникальное наследие
- ↑ Ингэ хөөслөх зан үйл “Юнеско”-д бүртгэгдлээ
- ↑ Эрнҗəнə К. Аңһучин көвүн. Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1976. 139 х.