Хулхта (Яшкулин район)
Хулхта (тод. ᡍᡇᠯᡍᠠᡐᡇ, орс. Хулхута) — Хальмгин Яшкулин районд бәәдг селән. Хулхт селәнә засг закрһана төв.
Күн-әмн - 503 (2010)
Нерн
Хулхта селән элсн иктә, усн цөөкн, хаһс цөлин һазрт бәәһүлгдв. Селәнә эргнд уудг уста 9 худг бәәдмн. Уснь ик кемҗәнә күкр болн бусд элементмүдиг аһулдг. Худгиг удан хуһцаһар ашглл уга, цеврлл уга бәәхлә, күкр усна деегүр һарч, "бөглә" болҗ одна. Селәнә нернь үүнәс һарлта. Усна деегүр һарсн күкр бөглә күүнә чикнд хурсн хулх мет үзгдәд бәәсн учрас иим нертә болсмн.
Түүк
ХVIII зун җиләс авн ХХ зууна хөрдгч җилмүд күртл Хулхта селәнә һазр Харухса нутгин бүрлдлд ордг бәәсмн.
Хальмгин теегәр йовҗ өңгрдг зам дахҗ, селәд бәәһүлхигг зарлсн 1846 җилин Орсын Засгин һазрин тогталын үндсн деер эн селәг бәәһүлҗ.
Төрскән Харсгч дәәнә цагт Хулхтаһин эргнд шүрүн туллдан болсмн. 1942 җилин август сарин 28-д Астрахань чигллд Германя "А" Әәрмин цергчнрин зунын довтллһна йовудт Вермахтын 16-гч моторта дивизь Яшкулин эргнд довтллһнд орсн болад, энүнә аштнь 1942 җилин август сарин 31-д германьчуд Хултхад күрсмн. Эннь Зөвллт-Германя фронтд Германя цергүдин күрсн хамгин зүн цег болҗ.
1942 җилин август сарин 31-д Деед һардлһна штабин нөөцәр батрулсн Сталинградын цергин төөргин әңгүдәс 28-гч Әәрмиг бәәһүлҗ. Инрл-лейтенант В.Ф. Герасименко командирнь болсмн. Шин бәәһшлгдсн Әәрм Хулхут-Үстә-Енотаевская һурвн селәнә шуһм деер Герман-Румынин цергиг зогсав. Түүнә хөөн Хулхтаһин фронтын шуһм тогтсмн.
28-гч Әәрм Хулхтаһин эргнд болсн туллданд орлцад, Хулхтаг сулдхсн учрас энд җил болһн Алдр Диилврин байрт зөрүлсн алвн йосна арһ-кемҗән йовулгдна.[1]
1942 җилин сентябрь сарин 4-д Зөвллтин цергүд довтллһан эклүлҗ, Германя цергүдәр зогсагдв. Сентябрь сарин 20-д эклүлсн давтн довтллһн бас күцәмҗ уга болв. Зөвкн 1942 җилин ноябрь сарин 21-д болсн шүрүн туллдана аштнь 34-гч гвардин буудлһна дивизь, 152-гч буудлһна салу бригад, 6-гч гвардин танкин салу бригад болн нань чигн цергүдин күчәр Хулхтаг сулдхв.
1942 җилин 11-гч сарин 20-д селәнә өмн талднь санинструктор Н.А.Качуевская (1997 җиләс авн Әрәсән баатр) германьчудын эсргү туллданд орлцад, насан барсмн.
1957-1973 җилмүдт энд Ростов муҗин алслгдсн белчр бәәсмн.
1973 җилин май сард Хулхтаһин хөөнә ферм бәәһүлгдҗ, 1991 җилд 28-гч Әәрмин нер зүүсн тохмта мөрд өсклһнә үүлдвр болв.
Физик-һазр-зүүһин шинҗ-чинр
Эн селән Яшкулин района зүн талднь бәәдг Хар һазр деер, Көк теңгсин нам дор һазрт, далан түвшнәс 10 метр дорагшан оршдг юмн. һазр-нутгнь тегш болв чигн, элстә толһас, хотхрмуд олнта. Селәнә эргнднь улан чигн олн бәәдмн.[2]
Рельефийн өврмҗтә шинҗ-чинрнь - эргндк һазрас деегшән 15 метр өндрт һарад дүңгәдг Бэрын толһас. Зәрм һазр сул элстә һазр болдмн. Көрснь бор өңгтә, давста, хуҗрта. Көрс үүскгч чолулг - элсн.
Автохаалһар Хальмгин хотл балһсн Элст күртл 180 дууна һазр, района төв болсн Яшкул селән күртл 83 дууна һазр, хамгин өөрхн балһсн Астрахань күртл 140 дууна һазр. Селәг невтрҗ, Холвана автохаалһ Р-216 дамҗн өңгрдг.
Яшкулин района талдан һазрмудла әдл эк-һазрин эрс-тес уур-әмсхлтә: халун, хүүрә зун, цасн уга гилтә, салькта, зәрмдән ик киитн үвлтә болдг. Аһарин җилин дунд температурнь дулан болад + 9.9 ° C күрнә, хамгин киитн сар болдг январь сарин дунд температур - 5.5 ° C, хамгин халун болдг июлин температур + 25.3 ° C болна. Олн җилин хур-борана тооцалсн кемҗәнь - 244 мм, хамгин баһнь - февраль сард (13 мм), хамгин икнь - май, июнь сард (28 мм) ордг.
Цагин бүс
Хулхта селән Бүк Хальмг Таңһчла әдл MSC гидг цагин бүсд (Москваһин цагар) бәәрлдг. UTC-тә хәрцүлсн цаг-хуһцана зөрүнь +3:00 бәәнә.
Күн-әмн
| 2002 | 2010 |
|---|---|
| 646 | 503 |
Үндсн-угсатна бүрлдл
2002 җилин күн-амна тооллһна ашар, күн-амна 31 хүвнь - хальмгуд.