Дорҗин Муушк
Дорҗин Муушк (Орсин Хаата Улсин Әәдрхнә муҗин Көрә гидг нертә селәнд 1889 җилд төрҗ, Хальмг АССР, 1982 җ.) — Хальмг җаңһрч, Баатрльг дуулвр «Җаңһриг» болн хальмг улсин амн зокалыг йилһән сәәнәр меддг тоомсрта әмтнә негн.
Намтрнь
Җаңһрч Дорҗин Муушк Орсин Хаата Улсин Әәдрхнә муҗин Көрә гидг әәмгт 1889 җилд угатя күүнә өнр өрк-бүлд төрҗ һарв. Дүүнрән асрхин төлә бичкнәсн авн хар көдлмш кеһәд йовҗ, өсәд-босхларн, заһс аңнх көдлмшт орҗ, әмнә төлә көдлҗ бәәв. Җаңһрч сурһуль уга, орс кел мууһар меддг, бичг-тамһ меддго күн бәәсн бәәҗ. Күчр-күнд көдлмш кеһәд йовсн бийнь, олмһа ухата, шулун шудрмг Муушк Шовадга Хар-Күүкн гидг нертә җаңһрчла учрад, түүнәс хальмгудын баатрльг дуулвр «Җаңһрин» арвн хойр бөлгиг чееҗләд авч.
Җаңһр Дорҗин Муушк цуг хальмгудын хүв-заяг хуваҗ, хүвсхл, Иргнә дә, Төрскән Харсгч Алдр Дә, Сиврт туугдҗ йовсиг чигн эдлҗ, әмн-наснаннь турш кемҗш, тоолш уга зовлң үзсн күн бәәҗ. Тер бийнь, йоста хальмг улсин үрн болад, седкл таалм сәәхн үг, эрт цагин хальмгудын тууль, түүк, домг, цецн үг болн нань чигн амн зокалын зөөриг чикәрн соңсҗ, седклдән бат бәрәд, хоршаҗ хураһад йовдг күн бәәҗ. Хальмг номтнр Дорҗин Муушк җаңһрчас хальмгин амн зокалын олн төрлин зүүлсиг бичәд авсн бәәҗ. Җаңһрч Дорҗин Муушк Хальмг Таңһчдан 1982 җилд сәәһән хәәв.
Номтнрин судлл
1962 җилд, хальмгуд Сиврәс ирҗ, эврә төрскн һазран сергәҗ босхҗасн цагт Хальмг Таңһчин номтнр амн үгин зөөриг сәәнәр меддг әмд үлдсн көгшдиг теегән эргәд хәәҗ, теднә олн соньн амн үгин өвиг амнаснь бичҗ авхин төлә ик көдлмш күцәҗәхд номт Михаил Джимгиров[1] Әәдрхнә хальмгудын нутгт Дорҗин Муушк гидг өвгиг олад авч. Түүнә амнас Җаңһрин бөлгүдиг болн олн төрлин амн үгин зокалмудыг бичҗ авч. Элистүр ирәд, олсн материалыг шинҗләд авхла, Дорҗин Муушкин келдг Җаңһрнь Ээлән Овлаһин арһ-зарчмин негн бәәсн бәәҗ.
Җаңһрчин меддг бөлгүдәс арвн бөлгнь Константин Голстунский гидг номтын кевлҗ һарһсн хойр бөлг («Хар Кинәсин туск» болн «Шар Гүргүһин туск») бәәҗ. Дорҗин Муушк җаңһрч Ээлән Овлаһин йос дахҗ, Җаңһриг келҗ хәәлхд текстд негн чигн солльт оруллго келдг җаңһрчнрин негн бәәҗ.
1971 җилд хальмг номтнр Эдвин Овалов, Надежда Сангаджиева болн Николай Биткеев нег экспедиц кеҗ, Дорҗин Муушкла харһцхав. Җаңһрас оүдан олн тууль, тууҗ, домг, үлгүр болн нань чигн амн үгин зүүриг меддг бәәҗ. Эннь ода хальмг туульсин болн нань чигн амн үгин зөөрин цуглуллһнд орҗах хальмгудын үнлш уга зөөрин тоод орҗах юмн болҗ бәәнә.
Дорҗин Муушкан җаңһрин онцлгнь
Ээлән Овлаһас салж һарсн хальмг җаңһрчнр «Җаңһрин» оршлыг цуг бөлгүдин өмнәс нег келҗ хәәләд, цааранднь келдго бәәҗ. Ээлән Овлаһин дүүрглә нәрн кевәр әңг-әңгәрнь дүңцүлхлә, зөрүднь һарч ирнә. Бас зәрм кесгүдиг Дорҗин Муушк мартад, зәрмдән Җаңһрин баатрмудын нердинь эндүрҗ келҗ өгнә. Йир Дорҗин Муушкан хәәлҗ келсн «Җаңһрт» ик сольлтта келдг болв чигн, цааранднь йовулсн болдг. Эннь җаңһр хәәлҗ келх йосна көгҗлтин кергиг лавлҗах темдг болҗ бәәнә.
Ном-зү
Биткеев Н.Ц. Җаңһрчнр. Элст, АПП «Джангар», 2001. С. 326-335.