Пушкин, Александр Сергеевич

Александр Сергеевич Пушкин (орс. Пушкин Александр Сергеевич; 1799-гч җилин май сарин 26-д (июнь сарин 6-д) Москва балһснд төрсмн - 1837-гч җилин январь сарин 29-д (февраль сарин 10-д) Пиитр балһснд насан барсмн) — орсын реалист көдлһәнә үндсиг бәәһүлсн орс шүлгч, җөҗгин зокалч, тууҗлгч зокалч, утх-зокалын шүүмҗләч, утх-зокалын онлч, түүкч, публицист, седкүлч болҗ бәәсмн.

Намтр

Уг-һарлһ

Александр Пушкинә һарсн Пушкинәхн гидг цол уга йозуртн овгиг угин бичгин домгарнь авад үзхлә, «шудрһ нөкр» Ратшаһас һарлта. Эцкнь Сергей Львович Пушкин (1770—1848) гидг күмн шүлг бичдг цергин алв хаагч бәәсмн. Экнь Надежда Осиповна (1775—1836) - Ганнибалын ач күүкн бәәсн санҗ.

Бичкндк цагнь

1799-гч җилин май сарин 26-д (өдгә цагин тооллар: июнь сарин 6-д) Москва балһснд төрсмн.

Зуныy улmрлд эк-эцкнь көвүһән Михайловское тал авад одҗ. Дарунь, 1801-гч җилин хавр күртл өрк-бүлнь Пиитрт әмдрдг бәәсн хадм ээҗ Мария Алексеевна Ганнибалын (1745-1818, төрхәрә Пушкинә бәәсмн) гертнь бәәсн санҗ. Эн хуһцанд Пушкин "Би һурвн хааг үзләв..." гисн шүлгин мөр бичсн болх. Яһад гихлә, тер цагт Павел I-тә уулзлт болсн маһдго.

Иргч цагин шүлгч 1805-1810-гч җилмүдин зунын сармудыг нурһлҗ наһц ээҗ Мария Алексеевнала хамдан Звенигород балһсна өөрнь оршдг Захарово селәнд өңгрүлдг бәәв. Баһ насна седкгдлнь Пушкинә "Гелң", "Бова", "Юдинд илгәсн закдл" (1815), "Зүүдн" (1816) гидг үүдәврмүдт нөләлҗ. Наһц ээҗнь зе көвүнәнь тускар дарук зүүлиг бичҗ:

Орсар:

«Не знаю, что выйдет из моего старшего внука. Мальчик умён и охотник до книжек, а учится плохо, редко когда урок свой сдаст порядком; то его не расшевелишь, не прогонишь играть с детьми, то вдруг так развернётся и расходится, что ничем его не уймёшь: из одной крайности в другую бросается, нет у него середины»

Хальмгар:

«Ууһн ач көвүһән юн болхинь медхшв. Көвүн ухата, дегтрмүдт дурта, гихд тернь му сурдг, кичәлән даралларнь өңгрүлдг уга; зәрмдән түүниг көдлгҗ болшго, күүкдүдтә наадулх арһ уга, зәрмдән тернь генткн эргҗ, түүниг амрулҗ болшго күртл тарад: тернь нег захас талдан зах күртл гүүдг, түүнд дунд кемҗән гидг юмн уга»

Баһ насн

1811-гч җилин октябрь сарин 19-д неегдсн Хаана Селәнд оршдг Эзн хаана лицейд Александр Пушкин зурһан җилдән (1811-1817) бәәсмн. Энд баһ наста шүлгч 1812-гч җилин эк орна дәәнә үүл-йовдлыг медрсн. Энд түүнә шүлгләнә эрдм-билг олдад, өндр кемҗәһәр үнлгдв. Лицейд өңгрүлсн җилмүдин дурсмҗ, лицейин ах-дүүнрин туск дурсмҗ чигн шүлгчин седклд мөңкинд үлдсмн.

Урн-бүтәл

Пушкинә бүтәлмүдт Вольтерин дамбрлт, Байрон болн Шекспирин уйңһлг шинҗ-чинр нөләлсмн. Түүнә зәрм бүтәлиг орс көгҗмин нәәрүләчнр опер болһад хүврүлсн бәәдг. Михаил Глинкаһин «Руслан Людмила хойр» (1842), П.И.Чайковскийин «Евгений Онегин» (1879), «Эльберин хатн хан» (1890), Модест Мусоргскийин «Борис Годунов» (1874), Николай Римский-Корсаковин «Тууль» 1900), «Алтн такан үлгр» (1909).

Бүтәлмүдин җигсәлт

• «Руслан Людмила хойр» (поэм, 1820)
• «Кавказай олзо хүн» (поэм, 1822)
• «Бахчисарайин өрглүр» (поэм, 1824)
• «Циигнмүд» (1827)
• «Полтава» (1829)
• «Бичкн трагедь» (1830)
• «Борис Годунов» (1831)
• «Салтан хаана тууль» (1831)
• «Алтн такан тууль» (1834)
• «Алтн заһсна тууль» (1835)
• «Евгений Онегин» (шүлглсн роман, 1825—1832)
• «Зес мөртн» (поэм, 1833)
• «Эльберин хатн хан» (1833)
• «Пугачевин түүк» (1834)
• «Ахмдын күүкн» (1836)