Делкән ховргдҗах келмүдин атлас
Делкән ховргдҗах келмүдин атлас (интерактив онлайн хүвлвриг бүтәв[1]. Төслин зөрлһнь эрк бәрҗәх ахлачнр, келнә ниигмлгүд, олн ниитин оньгиг ховргдҗах келмүдин керг-үүл, делкән кел шинҗллин олн янз бәәдлиг хадһлх керг-үүлд татх йовдл болна[2].
Түүкнь
1992 җилд Квебект Олн улсин кел шинҗләчнрин ик хург болад, түүнә һол седвнь ховргдад аюлд орсн келмүд болв. Мөн тер җилд ЮНЕСКО-н ивәл дор Олн улсин кел шинҗллин бәәһә хораһин (CIPL) Ховргдсн келмүдин хора тергүлх мергҗлтнрин орлцатаһар Парижд хурвСтивен Вурмин санаһар ховргдсн келмүдин туск медәллиг цуглулҗ, ниитлх зура батлгдв.
1994 җилд «Ховргдҗах келмүдин улан дегтриг» цәкм кевәр һарһв[4].
1996 җилд С.Вурмин нәәрүлсн түрүңк «Ховргдҗах келмүдин атлас» кевлл-барас һарв. Эн кергиг цәәлһҗәх түрүн бүтәл болсн атласнь эрдмт-номт, седкүлчнр, олн нитин соньрхлыг татад бәәв[1].
Атласын хойрдгч кевллиг 2001 җилд кевлүлв (эннь мөн С. Вурм ясҗ бәәв). Эн хүвлврнь 14 һазрин зургин халхта, 800 келнә туск медә багтасн 90 халхта болв[1].
2005 җилд ЮНЕСКО атласин белдврин интерактив хүвлвриг кеҗ авв. Бүрн хүвлврнь 2009 җилд белн болв[1].
Норвегин засгин һазрин демлсәр 2010 җилд барлгдҗ кевлгдсн атласин хамгин сүүлин хүвлврт 2500 орчм келн орв (үүнәс 230 келнь 1950 җиләс авн уга болҗ одв). Келн болһна хүвд атласнь түүнә нерн, әмдрх чадврин төвшүн (доорас үзәд авнт) болн мөн келәр келдг улс эс гиҗ әмтиг җигсәҗ бәәнә. Эн цәкм кевллд келн болһна төрскн келәр келдг әмтнә тонь, түүг хадһлхд кергтә арһ-кемҗән, эн келнлә холвата төслмүд, медәллин экн сурвлҗс, холвгдх ISO 639-3 кодмуд, һазр-зүүһин өггдл гих мет медәллиг багтасн бәәнә[2].
Ховрдсн келмүдин әңглл
Атласнь келнә хадһллтын төвшүн бәәдлиг йисн күчн зүүлд тулһҗ үзәд, хамгин чухлнь келиг үй-дамҗн дамҗулх йовдл болна. Үүнәс көлтә келиг дарани зергәр аль негәрнь нерәдҗ бәәдг:
- аюл уга (safe): эн келәр олн үйин әмтн келҗ бәәһәд, кел дамҗулхнь тасрлт уга (иим келиг атласд орулсн уга);
- эмзг (vulnerable): эн келәр күүкдин икңкнь келдг болв чигн, түүнә тархлтнь цөн кедүхн керг-үүлд кизәрлгдҗ болна (үлгүрлхлә, келиг зөвкн гертән ашглдг);
- ховргдҗах (definitely endangered): күүкд гертән төрскн келн гиҗ терүг сурдган уурсн;
- ноцта аюлд орҗах (severely endangered): эн келәр көгшд келдг болв чигн, эцк-экин үйихн энүг медәд бәәв чигн, ээврә күүкдтәһән эс гиҗ эврән хоорндан келдг уга;
- нең ховргдсн (critically endangered): эн келәр келдг хамгин баһ настань цөөкн көгшд, тедн чигн ховр, зәрм-зәрмдән эврә келәрн келдг;
- уга болҗ одсн (extinct): эн келәр келдг келгчнр уга болв (зөвкн 1950-әд җилмүдәс авн уга болсн келмүдиг атласт оруулсн бәәнә).
Немҗ үзтн
- ЮНЕСКО-н делкән ховргдсн келмүдин интерактив атлас
- Келнә олн янз-бәәдлин нөөцин сүлжән
Темдглл
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Предыдущие издания атласа
- ↑ 2,0 2,1 Сайт ЮНЕСКО.
- ↑ Tapani Salminen. Endangered Languages in Europe / Matthias Brenzinger. — Language Diversity Endangered. — Walter de Gruyter, 2010. — P. 205. — 454 p. — ISBN 3110170507.
- ↑ Tapani Salminen. Endangered Languages in Europe / Matthias Brenzinger. — Language Diversity Endangered. — Walter de Gruyter, 2010. — P. 206. — 454 p. — ISBN 3110170507.
Ном-зү
- Christopher Moseley. Atlas of the World's Languages in Danger. — Paris: UNESCO, 2010. — 218 p. — ISBN 9231040960.
- Christopher Moseley. The UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger: Context and Process. — World Oral Literature Project. — University of Cambridge, 2012. — 218 p. — ISBN 978-0-9566052-4-5.
- Кристофер Мослей. Исчезающие языки // Современная библиотека. — 2015. — № 1 (51). Архивировано 19 Мөрн сарин 2016 года.