Май сарин Нег шин
Майин нег шин | |
---|---|
Зүүл | Күч-көлсчнрин болн профсоюзин байрин өдр |
Алвн йосна нернь | Одгә цагин Әрәсәд — Хаврин болн күч-көлснә байрин өдр |
Бас нернь | Күч-көлснә байр, Күч-көлснә өдр, Хаврин болн Күч-көлснә байр, Хаврин болн Күч-көлснә өдр, Нарт-делкән күч-көлсчнрин нөкдлтин өдр. |
Чинрнь | СССРт болн Әрәсән Федерацд нарт-делкән күч-көлсчнрин алдр байр |
Бәәһүлгдснь | 1889 җилин июль сарла Парижин Хойрдгч интернационалын конгресс Хеймаркетд болсн Чикагон үүмлдәнд әмнәсн хаһцсн улсин санлд батлсмн |
Темдглгднә | Нарт-делкән байр |
Җил-өдр | Май сарин 1 |
Кедгнь | демонстрац, цуглран |
Холвгддгнь | Хеймаркетд болсн Үүмлдән, Чикаго |
![]() |
Май сарин Нег шин — нарт-делкән байр, Әрәсәд 1890 җилин май сарин 1 шинәс авн темдглгднә. Энүг 1889 җилин июль сарла Парижин Хойрдгч интернационалын конгресс Хеймаркетд 1886 җилин май сарин 4д күч-көлсчнрин зөв харсхин төлә болсн Чикагон Үүмлдәнд әмнәсн хаһцсн улсин санлд батлсмн. Нутг болһн эврән батлҗ авсн өдрлә темдглнә.
Австральд 1856 җилин апрель сарин 21д күч-көлсчнр көлмшин цаг 8 час күртл хасулхар боссмн[1].
Көдлмшт 8 час. Амрлһнд 8 час. Нәәмн час эврә дурар эдлхвдн! — 1886 җилин май сарин 1 шинлә СШАд давсн забастовкин дуудврмуд[2].
1886 җилин май сарин 1д СШАд болн Канадад анархистнр олн демонстрац болн цуглран давулҗ[1].
- 1886 җилин май сарин 4д Чикагод «Хеймаркетин Үүмлдән» болсмн, терүнд 7 анархист әмнәсн хаһцҗ: Август Спис, Альберт Парсонс, Адольф Фишер, Джордж Энгельман, Луис Лингг, Михаэль Шваб, Сэмюэл Филден и Оскар Неебе[3].
1889 җилин июль сарла Парижин Хойрдгч интернационалын конгресс Хеймаркетд болсн Чикагон үүмлдәнд әмнәсн хаһцсн улсин санлд «Нарт-делкән күч-көлсчнрин нөкдлтин өдр» батлсмн[4][5].
- Терүнә өмн көдлмшчнр 1890 җилин май сарин 1д забастовк шиидсмн[1].
Социал-демократын партин болн профсоюзин хамг улс Май сарин Нег шинд негдәд хамдан босад, көдлмшин цаг 8 час күртл хасулад, пролетарийин зөвин төлә болн төвкнүн амулңг бәәдлин төлә, — гисн дуудвр 1904 җилд II Интернационалын 6гч конференцд бәәсмн[6].
Хамг нутгсин цуг пролетарийин эдл-ахус Май сарин негнд көдлмшән зогсах зөвтә, зуг хәрү бийсдән һару күрглго, — гиҗ II Интернационалын Парижин конгресс дуудвр кесмн[6].
1890 җилд 8 часин көдлмшин цаг некҗ Германьд, СШАд, Данияд, Бельгийд, Австро-Венгрияд, Итальд, Испаньд, Францд, Норвегийд болн Швецд цуглран давсмн[7]. 1891 җилд ll Интернационалын Брюсселин конгресст, орн-нутг болһнд эврә дурар эн байрин өдр батлх зөв өггдсмн[7].
1890 җилд «Майин нег шин» байриг түрүн болҗ Әрәсәд болн Варшава балһснд темдглсмн. Маёвка гисн нарт-делкән күч-көлсчнрин нөкдлтин өдр болна. Тер өдр 10 миңһн көдлмшчнр забастовкд һарсмн[5]. 1897 җиләс авн майин нег шинд мел цуглран болн демонстрац давдг болна[5].
- Маёвкд күч-көлсчнр балһснас һарад, салу ормд нууцин хургуд давулдг болна[5].
1901 җилд демонстрац Михаил Иванович Брусневин һардврт Санкт-Петербургд Обуховская оборона", Тифлисд, Гомельд, Харьковд болн талдан балһстд[8].
- «Хаана йос хамхлый!», «Республикин чинр өөдлүлий!», «Революцин дольган делгртхә!», гисн дуудвр тархагдна[9].
1912с авн 1914 җил күртл 500 миңһн шаху күч-көдләчнр цуглранд орлцсмн. Теднә дунд цергчнр, матрос улс болн муҗгуд[8].
1917 җилд эн өдр Февральск революцин хөөн һаза олн сай шаху күн хурна[8].
- Петроградт демонстрац Марсово полед давсмн, терүнд Александр Фёдорович Керенский үг авсмн.
Большевикмудын дуудврмуд[5]:
- «Долой министров-капиталистов»;
- «Вся власть Советам»;
- «Долой империалистические войны!».
Майин нег шин күч-көлсчнрин байр, эднә нөкдлтин, хамцлһна байр, даҗрлһн уга социалистическ бәәдл-җирһлин төлә, — гиҗ Владимир Ильич Ленин келсмн[6].

Октябрьск революцин хөөн, 1917 җилд «Интернационалын Өдр» йосндан батлгдна[10].
1918 җилд Москван Ходынское полед цергчнрин түрүн парад болсмн. Хөөннь эн парад Москван Улан талвңг (орс. Красная площадь) деер болдг болв[9].
1972 җиләс авн — «Нарт-делкән күч-көлсчнрин нөклдтин өдр — Май сарин Нег шин». Эн байр май сарин 1д болн 2т темглгддг болв.
- 1918 года, согласно РСФСРин күч-көлснә закаһар, май сарин 1 шин амрлһна өдр болҗ батлгдсмн[11].
- 1928 җилин апрель сарин 23д Әрәсән Федерацин цутхлңг суңһврин (орс. Центральная избирательная комиссия Российской Федерации) тогтаврар «Интернационалд тусхсн байрин болн амрлһна онц өдрмүдт» май сарин 2 байрин өдрмүдт немгдв[12].
Иим керг-үүлдврмүд давулгдсмн[8]:
- май сарин 1 шин — күч-көлсчнрин демонстрац болн цергчнрин парад.
- 2 мая — Маёвкс.
Первомайла Советин Союзин күч-көлсчнр капитализмин нутгудын революцин дольгана орлцачнрт нөкдлтән нерәдҗәх, чидлән әрвлл уга нарт-делкән амулңг җирһлин төлә, коммунизмин бәәдл-җирһл тогтахин төлә йовдл болҗана, - гиҗ Леонид Ильич Брежнев келсмн[6].
Дуудврмуд[2]:
- «Күч-көлсчд — туурмҗ!»;
- «Амулңг! Күч-көлсн! Май!»;
- «Ленинә герәсн лавта!»;
- «Майин Нег шин өлзәтә болтха!».
Цуг республиксар давсн кергүд[8]:
- Москван Улан талвңг деер болн цуг СССРин республиксин цутхлңгудт җигсәл демонстрац давсмн;
- Талвңг деегүр диктор коммунизмин дуудврмуд чаңур хәәкрдг болсмн;
- Бәәрн һардврин заллтын цутхлңг деер трибун тосхагдв, терүн деер КПССин болн республикин һардачнр зогсад, менддлһнә үгән болн дуудврмудан олн-әмтнд илгәдг болсмн;
- Демонстрац болһн бәәрн телеүзлврәр болн радиоһар үзүлгддг болв.
1933 җилд Москван Улан талвңг деер нисгч парад давсмн[8]:
- Терүнд АНТ-20 «Максим Горький» гидг самолёт болн нань чигн авиацин шинрлтс үзулгдсмн.
Дарунь нисгч парад СССРин талдан балһсдт бас давулгддг болв[8].
Дәәнә цагт парад давулдган уурсмн[7].

1956 җилд Мосван Улан талвңг деерәс телеүзлврин түрүн репортаж болсмн[7].
В 1970-х праздник был переименован в «День международной солидарности трудящихся»[8]:
- Тугмудта болн транспарантмудта күч-көлсчнрин җигсәлмүд давсмн.
- Дуудвр — «Мир! Труд! Май!» (В. В. Маяковский «Солнечный флаг» шүлгин тасрха).

1990 җилин май сарин 1д сүл демонстрац давсмн[8]. 1991 җилин майин 1д хамг хулдана үннә өслһ зогсах күслтә цуглран давсмн. Терүг Москван профсоюзин федерац бүрдәсмн. (Ассоциация свободных и независимых профсоюзов). Москван Мавзолейин трибун деерәс Михаил Сергеевич Горбачёв, Анатолий Иванович Лукьянов болн нань чигн улс ирсн улсиг тоссмн[13].
Цуглрачнрин дуудврмуд[13]:
- «Хулдана үннә өслһ ирлцүлҗ закалхм»;
- «Бичкдүдт кергтә тоотын үннә өслһ зогсахм»;
- «Һардачнр, күч-көлсчнрин бәәдл-җирһл харстн»;
- «Көдлмшин күчнь өөдән үнтә болтха»,
- «Экономикан алдхла бийән геехвдн»;
- «Хулдана 5 % налогиг хастн»
1992 җилд эн байр «Хаврин болн күч-көлснә байр»[5].
1993 җилд кедүхн цуглраниг Келн-улсин харслтын Фронт (орс. Фронт национального спасения (Россия)), Күч-көлсчнрин Москва (Трудовая Москва, КПРФ)белдҗ давулсмн. Москван Ленинә проспектдин 30гч болн 37 гермүдин өөр демонстрантнр ОМОНта ноолдад, 150 күн шавтсмн[14].
Демонстрантнр тугиннь мод олзлад, зөрмг кевәр ноолдв - гиҗ 1993 җилин май сарин 1д болсн тер цүүглдәнә хөөтк бичмр тооцанд келгдҗәнә[15].
Эн өдриг коммунистнр болн анархистнр темдглдг болсмн.
- «Банкротын һардачнриг — хооран һарһхм!»;
- «Тана түрсиг мадн даах зөв уга!»;
- «Эврә-үүлдвр! Эврә-заллт! Эврә-харслт!».
2002 җилд Новосибирскд «Монстрация» гидг нерәдлһтә турүн төсв болсмн. Сүл эн төсв 2019 җилд давсмн. 2020 җилд онлайн арһ олзлҗ давсмн[8].
- Баһчудын җигсәл шог дуудврмудтаһар давсмн.
2004 җилин шин закаһар май сарин 2 амрлһна өдр болдган уурв[8]. 2009 җилин политикин төсвиг профсоюз болн олн-зүсн партьмудин орлцачнр бүрдәсмн. Тедн дунд «Единая Россия» болн эн партин баһчудын Молодая гвардия, «Справедливая Россия», КПРФ, «Яблоко», «Солидарность», ЛДПР болн Автономное действие[18]. Эднә дуудврмуднь[18]:
- «Путина зура — Диилврин зура!»;
- «Пенсионермудт — белгүд»;
- «Өрк-бүл болһн һурвад күүкдтә болх зөвтә!».
Үнәр келхнь, майин нег шинд иим керг давулх седвәр уга билә, юңгад гихлә, Чикагон Үүмлдәнә көдлмшчнрин күслмүд нанд көндлңг, — гиҗ «Правое дело» партин Москван әңгин толһач И. Л. Трунов келсмн[19].
2013 җилин майин нег шинд Москвад болсн демонстрацд 100 миңһн шаху күн орлцсмн[20].
2014 җилд профсоюзмудин седвәрәр Әрәсән олн балһсдт цуг орн-нутгар түрүн цуглран давсмн[2].
2016 җилд Май сарин негнд Пасха ирлцсн төләд Әрәсән зәрм муҗгудт эн байр темдглгдсн уга[21].
2018 җилд эн цуглранд Әрәсән олн балһсдт 3 сай шаху улс орлцсмн[8].
2020 авн 2022 күртл нарт-делкәд дааврта хальврта гем (COVID-19) ирснәс иштә байр темдглгдсн уга[8].
2023 җилд Самарад «Гитар зергләнд» (орс. «Гитары в строю») гидг дууһин нарт-делкән антифашистнрин төсв давсмн[22]:
- митинг-концерт «Амулңг, күч-көлсн, май!»;
- орлцсн артистнрнь: орсин олн-улсин хамтлг «Гренада» болн Джим МакРэй (Шотландия);
- мотоклуба «Ночные волки» автопробег давулсмн;
- Туурмҗин Монументд цецгәс тәвсмн.
Самарад Куйбышевин нертә талвңг деер фестиваль бүрдәгдсмн, терүнә орлцачнрнь[22]:
- һәәхүлмүд
- арт-үзүлмҗс,
- виртуальн музеймуд,
- кичәлмүд,
- наадна талвңгуд, үүдәлтин булңгуд.
Д. Д. Шостаковичин нертә Самаран оперин болн балетын театр театрт симфоническ оркестр эрдмән үзүлсмн, дирижёрмуднь Крейг Робертс, Сашо Гачник (Словения), Франсуа Модеме (Франция)[22]. «Художественный» кинотеатрт «Ржев» нерәдлһтә кино үзүлсмн[22]. Асхар болсн концертд орлцсн хамтлгуд[22]:
- «Декабрь»,
- «Зверобой»,
- LiberArte (Никарагуа),
- Rastrelli Cello Quartet (Германия).
2024 җилд Москван ВДНХд Цугәрәсән көдлмшин «Труд крут», төсвин йовудт «Май! Труд крут!» гидг цуглран болсмн. Терүг «Әрәсән оютнрмудын багмуд» (орс. «Российские студенческие отряды») болн Росмолодёжь (баһчудын кергүдәр үүлддг Федеральн агенств) бүрдәсмн[23].
№ 248 тойгта дегтрин саңгд «Зажигай, Первомай» гидг нәр давсмн, терүнд цуг дуулдг эрдмтә улс караокед орлцҗ чадв[23]. «Буудя» гидг 39гч ВДНХн «ВЭБ.РФ. Города для жизни сбываются» гидг һәәхүлд эн байрин тууҗин төрәр марһан давсмн[24].
Поклонная эргин Диилврин музейд Германин, Великобританя, СШАн, Швецин, Австриин, Турцин цергсин бу «цергә олз» болҗ һәәхүлд үзүлгдсмн[24]. Сокольники паркд «Поп-рок айста зуна экллһн» («Запуск лета: парк в ритме поп-рока») гидг нәәрт орлцснь[24]:
- «Над пропастью во лжи», «Без обид», Lissa болн Samagi.
Москван Горькийин паркд «Май! Парк! Гүүлдән!» гидг урлдан босмн. Тер өдр паркд рок-н-ролл, бачате болн нань чигн би дасҗ болв. Дәкәд эн паркин үзүлгч айн давсмн[24].
«Эрмитаж» садт «Культурный пикник» давв, терүнд B-band симфо-джазин хамтлаг орлцв, актёрмудин болн балетин кичәлмүд болв. Зурачнр пленэрт орлцв. Ирсн улст Москван уульнцсин тууҗин туск келҗ өгв[24].
«Майин Нег шин» э норн-нутгудт байр гиҗ темдглгднә[7]: Австрия, Албания, Алжир, Аргентина, Армения, Аруба, Бангладеш, Белоруссия, Бельгия, Болгария, Боливия, Босния и Герцеговина, Бразилия, Венгрия, Венесуэла, Вьетнам, Гватемала, Германия, Греция, Гондурас, Гонконг, Доминиканская республика, Египет, Замбия, Зимбабве, Индия, Иордания, Ирак, Исландия, Испания, Италия, Казахстан, Камерун, Кения, Киргизия, Китай, Корейская Народно-Демократическая Республика (КНДР), Колумбия, Коста-Рика, Кот-д’Ивуар, Куба, Латвия, Ливан, Литва, Люксембург, Маврикий, Малайзия, Мали, Мальта, Марокко, Мексика, Молдавия, Мьянма, Непал, Нигерия, Норвегия, Пакистан, Панама, Парагвай, Перу, Польша, Португалия, Республика Гаити, Республика Кипр, Республика Корея, Российская Федерация, Румыния, Сальвадор, Северная Македония, Сербия, Сингапур, Сирия, Словакия, Словения, Таиланд, Турция, Украина, Уругвай, Филиппины, Финляндия, Франция, Хорватия, Черногория, Чехия, Чили, Швейцария, Швеция, Шри-Ланка, Эквадор, Эстония, Южно-Африканская Республика (ЮАР).
- Англь
Англин улс «майин мод» босхад кеерүнә, нәр давулна[25].
- Азия
Китдт эн өдр нәр, демонстрац, хулд-гүүлгән, фестивальмуд давна, ик зун улснь байрин өдриг гер-бүлдән давулна[2].
- Африк
Африкин өмн үзгин муҗгудт профсоюзин орлцачнр нәр, хулд-гүүлгә болн һәәхүлмүд давулна[2].
- Бразиль
Профсоюзин орлцачнр нәр давулна: пикник, футбол, пляжин амрлһн[9].
- Германь
1933 җилин апрель сарин 12д Адольф Гитлер Германиг һардсн цагт эн өдр «Келн-улсин күч-көлснә өдр» гиҗ йоснд орсмн[26]. Иим кергүд давулгдсмн:
- Куч-көлсчнрин зерглән марш;
- Келн-улсин фольклорин хамтлагмуд;
- Келн-улсин бииһин нәр;
- Нәрин хатн шүүҗ авлһн.
Апрелин 30с май сарин 1 сө Германьд, Австрийин болн Европин барун үзгин нутгуд «Вальпургиева ночь» гидг нәр давулна[25]. 1946 җилин майин 1д Хойрдгч орчлңгин дән төгсснә хөөн Союзин бүрткмҗин хүүв эн байриг тер кевтнь үлдәсмн.
- Өдгә цагт майин 1 шин «Күч-көлснә өдр» гиҗ темдглгднә.
Җил болһн Берлинд демонстрацин орлцачнр полицла ноолда татна[27].
- Голландия
Голланьдьд тогтсн авьясар Цецгүдин фестиваль давна[2].
- Гавайи
Майин нег шинд «Цецгүдин сувсна өдр» темдглнә. Эн өдр әмд цецгәсәр кеерүл белдәд, келн-улсин хувц өмсәд цуглранд орна[25].
- Грец
Грецд эн өдрлә бичкдүд харадас үзхән хәәнә, эн шовуд хаврин зәңглчс гиҗ тоолгдна[2].
- Испань
Испаньд эн өдр күүкд улст хаврин түрүн цецгәс белглдг авьяста[2].
- Ирландь
Ирландин улс дотран нег седвәр тодлад, долаңк модыг улан бүчрмүдәр кеерүлдг йоста[25].
- Эндкг
Индонезин «Күч-көлснә байрин» парть 1923 җилин майин 1д Мадрас балһснд "Майин нег шин байр" давулгдсмн. Тер саамд байрин өдриг батлҗ авсмн[28].
- Хасгин орн-нутг
1996 җилд «Күч-көлснә өдр» темдглдгән уурсмн. Өдгә цагт эн өдр « Хасгин олн-улсин негдллтин байр».
- Канад
Канадын профсоюз җигсәл давулна. Олн әмтн нәр кенә[9].
- Парагвай
Майин нег шинд эдл-ахусин ахлачнр эврәннь көдләчнрән кеер авч һарад, мах шарад, нар кенә[9].
- Рим
Җил болһн эн өдр нәр давулна[9].
- Сенегал
Дакарин Республикин бәәшңгд җигсәл шуугата кевәр давна. Нутгин йирңкәлгчд олн улс бичсн бичг бәрүлҗ өгнә. Терүнд күч-көлсчнрин бәәдл-җирһл сәәрүлх седвәр бичгднә[9].
- США
Жигсәл болн цуглран давна. Нью-Йоркд велосипедар урлдан давна[9].
Таджикистан 2016 җилин ноябрь сарла Таджикистана парламент «Майин Нег шин» күч-көлсчнрин байрин өдр, гиҗ батлсмн[29].
- Финляндь
Финляндьд «Майин Нег шин» — оютнрин хавр тослһна карнавал давна[30].
- Хельсинкд апрель сарин 30д «Майин Нег шин» байр эклнә. Эн өдр олн әмтн цаһан махлас өмснә (лицей төгсәсн баһчуд өмсдг махлас). Цутхлңг деер зогсҗах Хавис Аманда көшәд асхн 18 часла бас цаһан махла өсмкнә[30].
Первомайская демонстрация, Париж, 2000 год.
Первомай в Северодвинске, 2009 год.
- Производственный календарь в России
- Первомайские обычаи
- Белтейн
- День Труда (США)
- День трудящихся (Иран)
- Монстрация
- ↑ 1 2 3 Каково происхождение Первого Мая?
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 [1]
- ↑ Бессмертный К. С.. История Дня Гнева (Первомая)
- ↑ О международной манифестации 1 Мая 1890 г., I конгресс II Интернационала в Париже (14 — 21 июля 1889)
- ↑ 1 2 3 4 5 6 [2]
- ↑ 1 2 3 4 [3]
- ↑ 1 2 3 4 5 [4]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 [5]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 1 мая: история и традиции праздника — в статье на Zoon.ru
- ↑ Основные законодательные и правовые материалы. Кодекс законов о труде 1918 года
- ↑ Кодекс законов о труде 1918 года
- ↑ Постановление ЦИК СССР от 23.04.1928 "О праздничных днях, посвященных дню Интернационала, и об особых днях отдыха"
- ↑ 1 2 Фильм Май тревог и надежд.. (1991)
- ↑ Предварительный отчет о массовых беспорядках, имевших место в Москве 1 мая 1993 года
- ↑ Предварительный отчет о массовых беспорядках, имевших место в Москве 1 мая 1993 года
- ↑ [6]
- ↑ [7]
- ↑ 1 2 В Кризис.ру - экстренные новости экономики и бизнеса. Финансовый кризис, Россия кризис, причины кризиса, экономический кризис, кризис 2009
- ↑ История праздника дня солидарности трудящихся 1 Мая! - Россия сегодня - конспирология, футурология, бокс, новости, политика, экономика.
- ↑ [8]
- ↑ [9]
- ↑ 1 2 3 4 5 [10]
- ↑ 1 2 [11]
- ↑ 1 2 3 4 5 [12]
- ↑ 1 2 3 4 [13]
- ↑ [https://web.archive.org/web/20090306072211/http://www.verfassungen.de/de/de33-45/feiertag33.htm Gesetz über die Einführung eines Feiertags der nationalen Arbeit (1933)]
- ↑ Umbruch-Bildarchiv Fotos und ein Video zum 1. Mai 2002 in Berlin
- ↑ :: Singaravelar - Achievements ::
- ↑ [14]
- ↑ 1 2 [15]
- Календарные обряды и обрядовая поэзия Воронежской области. Афанасьевский сборник. Материалы и исследования. — Вып. III / Сост. Пухова Т. Ф., Христова Г. П. — Воронеж: Изд-во ВГУ, 2005. — 249 с.
- Мельников-Печерский П. И. В лесах. Книга вторая. — М., 1875.
- Роза Люксембург Праздник Первого мая: пер. с польского. — СПб., 1895. — 16 с. Архивная копия от 27 Һаха сарин 2020 на Wayback Machine
- Фурсова Е. Ф. Традиционализм и неотрадиционализм в современной культуре восточнославянских народов Сибири // Материалы международной научно-практической конференции «Регионы России для устойчивого развития: образование и культура народов Российской Федерации». — Новосибирск: ЗАО ИПП «Офсет», 2010. — Т. 1. — С. 882—892. — ISBN 5-7133-0704-2.
- Фильм «Май тревог и надежд» (1991)
- Харьковская маёвка 1900 — статья из Большой советской энциклопедии.
- «Трагические события в Чикаго» в память которых на I конгрессе II Интернационала (июль 1889 год) было решено ежегодно отмечать Первомай, Марти, Хосе.
- О чикагских событиях 1886 года, журнал «Наука и жизнь»
- Фото с первомайской демонстрации в Тель-Авиве (1949)