Улсин негдсн шүүвр

Улсин негдсн шүүвр (орс. ЕГЭ; тәәлврлхлә, Единый государственный экзамен) — ОХУ-ин дунд сурһулин бәәһүллһст — сурһуль, лицей, гимназьд төвләд шалһдг болн йирңкә сурһулин болвсрлын эцсин улсин шалһлт шүүвр өгх зүүл болна^[1]. Эннь сурһуль төгсәх шүүвр болад, ик деед сурһульд орх шүүврин үүрг күцәдг. 2013 җил күртл эннь коллеҗд орх шүүврин үүрг күцәдг бәәсн болв чигн, Сурһулин туск шин хууляр күчн уга болв. Әрәсәд эн шүүвр өгхдән әдлхн төрлин даалһвр, көдлмшин чинриг үнлх нег төрлин арһиг ашглдг. 2009 җиләс авн Улсин негдсн шүүврнь сурһулин төгслтин шүүврин ор һанц янз, ик деед сурһульд орх шүүврин үндсн янз бәәһәд, дарани җилмүдт Улсин негдсн шүүвриг дәкн өгх болмҗта болв. Улсин негдсн шүүвриг орс келн, эсв, һазад келн (англь, немш, франц, испань, китд), физик, химь, биологь, һазр-зү, урн зокал, түүк, ниигмин судлл, информатик мергҗләр йовулна^[2]^[3]^[4].

2015 җилд эсвин шүүвриг түрүңк шатын болн өндр шат гиҗ салһҗ әңглв^[5]. Эсвин үндсн шатын шүүвр өгхнь деед сурһулин бәәһүллһст үрглҗлүлҗ сурх күсл уга төгсәчнр герчлһ авх эс гиҗ сурһульд орх шүүврт «эсвин» кицәлд орад уга ик деед сурһульд орхд эрк биш кергтә болна. Ик сурһуль судрх орулх шүүврт «эсвин» кицәлд орсн ик дееед сурһульд үрглҗлүлҗ сурх күслтә төгсәчнр өндр шатд теңцх кергтә болна.

2016 җилин намрт Амур нутгин сурһульчнр Цуг Әрәсән кемҗәнд китд келнә негдсн улсин шүүвр өгв. 2019 җиләс авн ОХУ-д китд келнә улсин негдсн шүүвриг орулҗ невтрүлв^[6].

2024 җилин июнь сарин 6-нд ЛДПР, ОХУ-ин Коммунистнрин нам, СРЗП фракцмудын гешүд уламҗллта улсин шүүвриг демҗәд, Улсин негдсн шүүвриг уурулхин туск хуулин төслиг Думд медүлв^[7].

Бланк ЕГЭ 2009 года для ответов на блоки A и B экзамена

Улсин негдсн шүүвр орулснь

Улсин негдсн шүүвриг невтрүлх түрүңк туршлтыг 2001 җилд Чуваш, Мари-Эл, Якут, Самара, Ростов муҗмудт 8 эрдм-шинҗлһәнә чиглләр кеҗ авч^[8]. В 2002 году эксперимент по введению единого государственного экзамена прошёл в 16 регионах страны^[9]. 2002 җилд улсин негдсн шүүвриг невтрүлх туршлтыг тус улсин 16 бүс нутгт кев. 2003 җилд эн туршлтыг ОХУ-ин 47 бүрдл кесг, 2004 җилд тус улсин 65 бүс нутгт түгәгдсн бәәҗ^[10]. 2006 җилд ОХУ-ин 79 бүс нутгт 950 миңһн орчм сурһулин сурһульчнр улсин негдсн шүүвр өгв. 2008 җилд цуг бүс нутгт нег сай һару сурһульч энүг өгв. 2001-2008 җилд улсин негдсн шүүвр өгсн кицәлмүдин тодрха җигсәлтиг бүс нутг эврән тогтаһад авдг бәәҗ.

Улсин негдсн шүүвриг сәәд Владимир Филиппов саначлҗ, Владимир Хлебников әмдрлд тохрав^[11].

Улсин негдсн шүүвриг зокан бәәһүлх аҗлыг Сурһуль болн шинҗлх ухана кинлтин Холвана алвнь ОХУ-ин бүс нутгудын болвсрлын салвриг эрклдг бәәһүллһмүдтә хамтрн күцәдг^[12].

2023 җилин ноябрь сарин 17-д Рособрнадзорын дарһ 2026 җиләс авн Улсин негдсн шалһлтта холвата тогтлцаг дотадын програм хаңһамҗд нүүлһнә гиҗ медүлсмн^[13].

2023 җилин ноябрь сарин 29-д Рособрнадзорын дарһ Анзор Музаев өөрхн 5-10 җилин хуһцанд улсин негдсн шүүвриг онлайн кевәр нүүлһх угаг медүлв^[14].

Даалһврин бүтц, аһулһ хойрнь

Улсин негдсн шүүврин даалһвриг Холвана сурһн күмҗүлх кемҗлтин күрәлңгин болвсрулсн кинлтин кемҗлтин материал (ККМ) гиҗ нерлгднә.

Түрүн цагт кичәл-седвин даалһврмудыг A, B, C гисн һурвн кесгт (блокт) хувагддг бәәҗ.

А блокт тестын даалһврмуд багтсн болад, сурһульч өггдсн дөрвн хәрүһәс нег хәрүлтиг суңһх йоста бәәсмн.

Б блокт өггдсн даалһвр болһнд болхла нег эс гиҗ олн үг, үзг, тооһас чигн бүрдсн ахр хәрү өгх шаардлһта бәәв. А, В блокмудын даалһврин хәрүлтиг салу кевд орулҗ, тооцлурар шалһна.

С блокнь делгрңгү хәрүтә нег эс гиҗ олн даалһврас бүрдсн (үлгүрнь, та асудлыг шиидх, санл болһҗах седвәр эссэ бичх эс гиҗ тодрха асултд үндсллтә хәрүлх кергтә). С блокт бәәдг даалһврин хәрүг бүс нутгин шалһлтын комиссин мергҗлтнр үнлдг C кесгт бәәһә KИМ даалһврмуднь шинҗчнрн үнллһнә шалһуриг аһулдг.

Бий даасн мергҗлд зөрүлсн КИМ болһн эврә шинҗ чинртә болна. Үлгүрлхлә, урн зокал, эсвин KИМ-д (2010 җиләс авн^[15]) олн суңһлтта даалһвр уга болдг. Һазад келмүдин KИМ-д сурһульч һазад келн деерк текстин аудио бичлһиг соңсҗ, текстин аһулһин туск сурврт хәрү өгх кесг бәәдг.

2015/2016 җилин кицәлин җиләс авн санл болһҗах хойр (хуучн «А» кесг)-әс нег хүвлвриг суңһх даалһврмудыг цуг кицәлин КИМ-әс хасч, 1-гч кесгин (хуучар «B») аһулһиг өргҗүлҗ, болн 2-гч кесгин даалһврмуд дәкн сольгдв.

KИМ-ин аһулһыг намрар Рособрнадзор батлсн һурвн бәрмт бичгәр зокцулдг: KИМ-ин аһулһын элементмүдин кодлгч, шүүврин тодрхаллт, шүүврин демо хүвлвр. Тиигхлә, КИМ-ин өөрлцә бүтц, янз, аһулһыг урдас тодрхалҗ, эврә дурарн сольх арһ уга^[16]^[17].

Дор өггдҗәх көснгтд 2013 җилин Улсин негдсн шүүврин код, даалһврин то, үндсн баллын деед кемҗәг харулҗ бәәнә^[16]. Шүүвриг белдх цаг-хуһцаг 2019 җилин Улсин негдсн шүүврт зөрүлҗ өгсн бәәнә. Мөн шүүвррин баллар тодрхалгддг хамгин баһ балл (хаңһлтта үнлһәнә дорк кизәр) багтсн болна.

Код	Мергҗл	Үрглҗлл (мөч)	А блокин даалһвр	В блокин даалһвр	С блокин даалһвр	Хамгин ик түрүңк балл	Хамгин баһ балл 2011 җилд	Хамгин баһ балл 2023 җилд^[18]
1	Орс келн	210	30	8	1	64	36^[19]	40
2	Эсв(сүүрин/мергҗлин)	180/235	0	15	6	32	24^[20]	39
3	Физик	235	25	4	6	51	33^[21]	39
4	Химь	210	28	10	5	65	32^[22]	39
5	Информатик ИКТ хойр	235	13	15	4	40	40^[23]	44
6	Биологь	235	36	8	6	69	36^[24]	39
7	Түүк	180	21	13	6	58	30^[25]	35
8	Һазр зү	180	24	13	6	54	35^[26]	40
9	Англь келн	190+17	28	16	2	80	20^[27]	30
10	Немш келн	190+17	28	16	2	80	20^[27]	30
11	Франц келн	190+17	28	16	2	80	20^[27]	30
12	Ниигмин судлл	210	20	8	9	59	39^[28]	45
13	Испан келн	190+17	28	16	2	80	20^[27]	30
18	Урн зокал	235	0	12	5	42	32^[29]	40
19	Китд келн	180+14						30

2009-2011 җилмүдин хамгин баһ баалын туск медәллиг Улсин негдсн шүүврин алвн йосна вебсайтас үзҗ болна.

Эсвин сүүрин болн мергҗлин шатын шүүврт олн суңһллта сурвр уга.

2024 җиләс авн орс келнә Улсин негдсн шүүвр өгх цагт сурһульчнрт тооцлурин наадн, аниме, манга, комикс гих мет көдлмшин аль негнд үлгүр болһад ашглхиг зөвшәрҗ авч^[30].

2025 җиләс авн сурһульчнр орс келнә нәәрүллһин шүүврин кесгт комикс, аниме, фанфик, тооцлурин нааднас үлгүр авч ашглхиг хөрглхәр төлвлҗ бәәнә^[31].

Улсин негдсн шүүврин бланкмүд

Шүүврин орлцачнриг бүрткхин төлә бүртклин бланк ашглҗ бәәдг. №1 хәрүлтин бланк А болн В блокин даалһврин хәрүлтиг аһулна. №2 хәрүлтин бланк С блокин даалһврин нәрн делгрңгү хәрүлтд зөрүлҗ ашглна; Кемр хаңһллта зә дутад бәәсн болхла, шүүврт орлцачд немлт хәрүлтин бланк No2 өгнә. Улсин негдсн шүүврин цуг бланкмуднь 210 мм × 305 мм кемҗәтә бәәнә^[32]:

Бүртклин бланк
№ 1 хәрүлтин бланк
№ 2 хәрүлтин бланк
№ 2 немлт хәрүлтин бланк

Үндсн талыг ашглад, шүүврт орлцачнр урву талынь чигн ашиглҗ чадна:

№ 2 хәрүлтин балнкин урву талнь
№ 2 хәрүлтин бланкин урву талнь

Улсин негдсн шүүврин цуг бланксиг таглхд тогтасн дүрмиг дахҗ, хатуһар, үлү-дуту угаһар кегдх йоста, эс тиигхлә, өггдлиг буру медҗ, буру хәрүлт гиҗ тооцгддг юмн.

Дүңнлт тәвдгнь

Улсин негдсн шүүврин күцәсн даалһвр болһн 1 болн түүнәс деегшән баллта. Эн баллмудын ниилврнь мөн кицәл-мергҗлин үндсн баллыг бүрдүлнә. Түрүн шатын баллын то кицәл болһнд тал-талдан бәәдг, үлгүрлхлә, 2012 җилин түрүн шатын баллын хамгин баһ тонь эсвин улсн негдсн шүүврт (32 үндсн балл) бәәҗ, деед талнь биологин улсин негдсэ шүүврт (69 үндсн балл) болн һазадын келн (80 үндсн балл) бәәҗ.

Дарунь түрүн шатын болн тестын баллын хоорнд зокцл тогтагддг (тестин хамгин деед баллнь үрглҗ 100-та теңцү болдг). Түрүн шатын баллыг тестин балл болһад хүврүлх хүвәрьнь цуг шүүврт орлцачнрин улсин негдсн шүүврин дүңгин статистик дүң шинҗлһәнәс хамарад, тусха тооцлурин программ ашглҗ тооцдг^[33]. Энэ хүвәр тал-талдан кицәлин хүвд әдл биш, үлгүрлхлә, 2020 җилд орс келнә шүүврт 58 баллас 30 үндсн баллыг 54 тестин балл, эсвин шүүврт 32 баллас 10 үндсн баллыг 50 балл болһад хүврдг бәәнә^[34]. Дәкн тооцлх хүвәрин оңдан нег онцлгнь — түүнә шуһмин биш бәәдл. Үүнәс хүвәрин ирмг деер түрүңк баллын баһ зергин сольлт (талданар келхлә, түрүңк баллнь хооснла өөрлцә эс гиҗ хамгин ик утх-чинртә) тестиг медгдм цацу сольхд күргәд, баллмуд, хәрн хүвәрин һолд түрүн шатын балл 1-әр сольгдхд тестин балл 1 эс гиҗ 2-ар сольгддг^[33].

2030 җил күртл Улсин негдсн шүүвриг кесн көдлмшин шалһлтыг тооцлурт бүкләр даалһх маһд уга гиҗ шүүврин материалыг белдәчнр үзҗ бәәнә. Эн үйд кемл оюн-ухана көгҗлнь сурһульчнрин нәрн делгрңгү хәрүлтиг үнлх болмҗиг олһдг кемҗән күрх йоста. Холвана сурһн күмҗүлх кемҗлтин күрәлң эн талар икәр көдлҗ бәәнә^[35].

Ашгнь

Улсин негдсн шүүврин цагт шүүврин ашгин туск медәллиг мөн тер орлцачин бий үнмлхин медәллиг орулх хаалһар цәкм халхаснь авх болмҗ бәәдг бәәҗ.

2009 җилд Рособрнадзор «хүвин медәллиг хамһалхин төлә»^[36] эн үүлдлән оркад авч, учрнь болхла, Улсин негдсн шүүврин дүңгиг хүвин компань кедг бәәҗ. Зуг, шүүврин ашг-дүңгнь бүс нутгин медәлл болвсрулх төвмүд (Региональный центр обработки информации) интернетд һарһҗ чадна.

Улсин негдсн шүүврин ашг-дүң һарһх үүлчлһнь Холвана цуг субъектмудт бәәдг уга.

Темдглл

[1] Приказ Минобрнауки России от 26.12.2013 N 1400

[zakon-2] Федеральный закон от 09.02.2007 N 17-ФЗ "О внесении изменений в Закон Российской Федерации "Об образовании" и Федеральный закон "О высшем и послевузовском профессиональном образовании" в части проведения единого государственного экзамена" (с изменениями и дополнениями) (утратил силу) | ГАРАНТ

[3] Об утверждении сроков и единого расписания проведения ЕГЭ в 2009 году | Педагогическая периодика. Каталог публикаций

[poryadok2009-4] Порядок проведения ЕГЭ в 2009 году (недоступная ссылка)

[5] РИА Новости

[6] [1]

[:0-7] В Госдуму внесли проект об отмене ЕГЭ

[8] Единый государственный экзамен. Идея, сущность, принципы

[9] [2]

[10] [3]

[11] История Единого государственного экзамена в России

[12] Положение о Федеральной службе по надзору в сфере образования и науки — Постановление Правительства РФ от 17.06.2004 № 300

[13] Рособрнадзор планирует перевести системы ЕГЭ на российское ПО к 2026 году

[14] В Рособрнадзоре исключили перевод ЕГЭ в онлайн-формат в ближайшие 5-10 лет

[15] Проект КИМ ЕГЭ по математике 2010 г. Архивная копия от 13 Ноха сарин 2009 на Wayback Machine

[fipi-16] ¹ ² Спецификации и демоверсии КИМ 2009 г. Архивная копия от 19 Туула сарин 2009 на Wayback Machine

[17] Демонстрационные варианты ЕГЭ всех лет Архивная копия от 23 Така сарин 2008 на Wayback Machine

[18] Приказ Министерства науки и высшего образования РФ от 12.08.22 №758

[19] Распоряжение Рособрнадзора от 09.06.2011 № 1837-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по русскому языку, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[20] «Об установлении минимального количества баллов единого государственного экзамена по математике, подтверждающего освоение выпускником основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 17 Бар сарин 2011 на Wayback Machine

[21] 22 июня комиссия по шкалированию Рособрнадзора определила минимальное количество баллов ЕГЭ, свидетельствующее об освоении школьного курса по физике в 2011 году — 33 балла Архивная копия от 17 Бар сарин 2011 на Wayback Machine

[22] Распоряжение Рособрнадзора от 09.06.2011 № 1835-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по химии, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[23] Распоряжение Рособрнадзора от 03.06.2011 № 1781-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по информатике и ИКТ, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[24] Распоряжение Рособрнадзора от 03.06.2011 № 1780-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по биологии, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[25] 22 июня комиссия по шкалированию Рособрнадзора определила минимальное количество баллов ЕГЭ, свидетельствующее об освоении школьного курса истории в 2011 году — 30 баллов Архивная копия от 17 Бар сарин 2011 на Wayback Machine

[26] Распоряжение от 17.06.2011 № 1960-10 «Об установлении минимального количества баллов единого государственного экзамена по географии, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 17 Бар сарин 2011 на Wayback Machine

[lang3-27] ¹ ² ³ ⁴ Распоряжение Рособрнадзора от 09.06.2011 № 1836-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по иностранным языкам, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[28] Распоряжение от 17.06.2011 № 1961-10 «Об установлении минимального количества баллов единого государственного экзамена по обществознанию, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 21 Һаха сарин 2011 на Wayback Machine

[29] Распоряжение Рособрнадзора от 03.06.2011 № 1782-10 «Об установлении минимального количества баллов ЕГЭ по литературе, подтверждающего освоение основных общеобразовательных программ среднего (полного) общего образования в 2011 году» Архивная копия от 28 Така сарин 2011 на Wayback Machine

[30] [4]

[31] [5]

[32] Формы, описание и правила заполнения бланка регистрации и бланков ответов участников ЕГЭ (недоступная ссылка)

[scaling-33] ¹ ² Методика шкалирования результатов ЕГЭ в 2012 году

[shkala2011-34] Шкала перевода баллов ЕГЭ 2021

[35] Известия

[36] В этом году Рособрнадзор отказался от публикации в Интернете результатов ЕГЭ каждого участника Архивная копия от 5 Мөчн сарин 2009 на Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]