Орсин Холвана Улс

Орсин Холвана Улс эс гиҗ Әрәсә (тод. ᡆᠷᡆᠰ ᡕᡅᠨ ᡍᡆᠯᡋᡆᡃᠨᡅ ᡇᠯᡇᠰ, ᠠᠷᠠᠰᡃ᠊ᡅ орс. Российская Федерация, Россия) — Евразин нутг-девскрт, тодрхаһар келхлә, Зүн Европ болн Хөөт Азьд, оршдг улс-орн. Әрәсә болхла, делкән хамгин ик орн болад, олн улст күлән зөвшәргдсн кил дотрк нутг-девскрнь - 17,234,031 дөрвлҗн дууна һазр. Улсин күн-амна то - 146,203,613 күн.

Түүк

Орсин Холвана Улсин түүкнь зүн славмудар эклҗ. Славмуднь мана эрин өмн VIII-III зун җилмүдин дундур Европт тодрҗ эклсн бәәҗ. IX зун җилмүдт зүн славмудын түрүн улс болсн Киевин Орс бәәһүлгдҗ. Эн улснь викиңгүд болн теднә үрн-садар удьрдулҗ бәәсмн. 988-гч җилд эдн Византин эзнт гүрнәс Христин шаҗиг өвлүлҗ авсмн. Эн йовдлнь дарук миңһн җилин туршарт Орсин сойл-урлгиг тодрхалсн Византин болн славин сойл урлгин негдлиг эклүлҗ.

Дарунь Киевин Орс эвдрҗ, һазр-нутгнь ик олн бичкн улсмудт хувагдҗ. Киевин Орсин залһмҗлгч улсмудас хамгин күчтәнь Моску бәәсн болад, эннь Орсин негдл болн Үлг Улсин эсрг җисәнд һоллгч орм эзлдг болсмн. Москунь хаҗудк орс улсмудыг баһ-баһар эзләд, цугинь негдүлв. XVIII зун җилмүдт эн улснь дәәлдҗ, теевр, тетквр зергәр күрәһән өргҗүлҗ, Польшас авн Номһн Дала күртл делгрсн Орсин эзнт гүрн болсмн.

Орс улс Орсин эзнт гүрнә цагас авн делкәд медгдх күчн, нөлә иктә улс-орн болсн болад, делкән түрүн, хамгин том социалист улс Зөвллт Холват Улсин хамгин том, хамгин чухл әңг болҗ. Эннь урлг, шинҗлх ухана цуг салврт күцәмҗ үзүлсмн. 1991-гч җилд ЗХУ эвдрсәр, Орсин Холвана Улс бәәһүлгдсн болад, эннь Нарт-Делкәд ЗХУ-ин залһмҗлгч гиҗ тоолгддг.

Улс төр

ОХУ-ин үндсн хууль йосар, төрнь холвана бәәһүлмҗтә, хаһс йирңкәлгчин бүгд нәәрмдх засгллта, ардчлсн диглмтә болдмн. Улсин толһач - йирңкәлгч, засгин һазрин толһач - йирңкә сәәд. Төрнь төләллин ардчлсн, олн намин тогтлцата болн эрк-медлнь һурв әңгрдмн.

Хууль тогтагч: Хойр тиңкмтә хурл болх Холвана Хурл.

Деед тиңкм болх Холвана Зөвлл: Харьят әңг болһнас 2 төләлгчин эрктә, ниит 166 гешүтә. Холвана хууль, дә зарлх, олн улсин бооца батлх, йирңкәлгчд иткл үзүлх, эс болхиг шиидврлдг.

Дорд тиңкм болх Төрин Дум: Хүв теңцүлсн (Пропорционал) санлын арһчллт суңврар суңһгдх 450 суудлта хууль тогтах бәәһүллһ.

Күцәгч: Йирңкәлгч давмһа эрктә. 1991-гч җилд суңһгдсн түрүн йирңкәлгчнь Борис Ельцин, 2000-гч җиләс Владимир Путин, 2008-гч җиләс Дмитрий Медведев, 2012-гч җиләс дәкн Владимир Путин. ОХУ-ин Засгин һазрнь - төрин күцәгч деед бәәһүллһ. Засгин һазрнь дарһ, тергүн дед дарһ, дед дарһ, холвана сәәднрәс бүрлднә. Засгин һазрин дарһиг Йирңкәлгч Төрин думта зөвллдҗ төмлнә. Йирңкәлгч үүргән күцәҗ чадшго болсн нөкцлд Засгин һазрин дарһ Йирңкәлгчин үүргиг күцәнә. Засгин һазрин дарһд нер девшсн күүг Төрин дум һурвн дәкҗ хәрүлхлә, Йирңкәлгч Засгин һазриг төмлҗ, Төрин думиг тараҗ, шинәр суңһвр йовулна.

Зарһ: Йирңкәлгчин санлар Үндсн хуулин зарһ, Деед зарһ, Көндлңгин зарһин бүрлдлиг Холвана Зөвлл батлна.

Засг-закрһана хуварлт[ясврлх | иш ясх]

Холвана харъят әңг[ясврлх | иш ясх]

ОХУ-нь холваны 83 харьят әңгәс (субъект) бүрднә. Эн харъят әңгүднь Холвана Хурлд әдлхн тус бүр 2 төләллин эрктә. Тиим болвчн, эврән засглх эркәр хәрлцн әдл биш дорк негҗмүдт шилтәлнә.

46 муҗ: йирин харьят әңг. Закргчта, орн-нутгин суңһврт хууль тогтах хурлта.
21 бүгд нәәрмдх улс: эврән засх эрктә цөн үндстн, ард-түмнә өлгә нутг. Тус бүрдән үндсн хууль, йирңкәлгч, хурлта. Орс келнлә хамдан төрскн келнь алвн йосна келн болна. Гив чигн, ОХУ даяр болн олн улсин хәрлцәнд һанцхн орс келән керглдмн.
9 кизәр: Үнндән муҗла әдл нурһлҗ орсмуд әмдрдг нутг. Гихд, алс-холд, захин нутг болад, күн-амн баһта, түүктән зах-кизәр гиҗ келгдсәр ирсмн.
4 эврән засх төөрг: муҗ, кизәрин медлдк цөн ард-түмнә өлгә. 1990-гч җиләс авн бәәр-сүүр өндәсн болвчн, Чукоткихнәс бусднь үнндән муҗ эс гиҗ кизәрт закргддг.
1 эврән засх муҗ: түүкндән, эврән засх муҗ бәәсн, дарунь кизәрт закргдсн. 1990-гч җилд Еврейин эврән засх муҗас бусднь бүгд нәәрмдх улс болсмн.
2 холвана чинртә балһсн: хойр ик балһсн Моску, Пиитр.

Файл:Russian-regions.png

ОХУ-ин холвана харъят әңгүд

Холвана төөрг[ясврлх | иш ясх]

Мөн харъят әңгүднь ОХУ-ин Йирңкәлгчин төмлх элч-төләлгчнр удьрдгдх 8 ОХУ-ин холвана төөрг болҗ әңгрдг. Холвана төөргнь холвана хуулиг улс даяр мөрдүлхд аңхардг.

Балһд

Эшлэл

Гадаад холбоос

Загвр төөрҗ бәәхиг тогтав: Шаблон:Commons

Засгийн газар

gov.ru—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
Duma—Парламентийн доод танхим
Federation Council—Парламентийн дээд танхим
Kremlin—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет
Оросын төв банк
Federal Migration Service
Russian Federal Customs Service
Energy Statistics for Russia from the Energy Information Administration
Russian News Agency Ria Novosti

Ерөнхий мэдээлэл

Russia at UCB Libraries GovPubs

Бусад

ITAR-TASS News Agency
Interfax.com—News agency based in Moscow
Way to Russia. An Introduction to Russia and Russian People
RussGUS—Bibliographic database of German publications on Russia (about 175,000 positions)
Russia Beyond the Headlines International news project about Russia.

Дәкәд хәләтн

Заалтс

Европин орн-нутг

¹ Һолар Азин төләд