Орсин Холвана Улс
Орсин Холвана Улс эс гиҗ Әрәсә (Зүн Европ болн Хөөт Азьд, оршдг улс-орн. Әрәсә болхла, делкән хамгин ик орн болад, олн улст күлән зөвшәргдсн кил дотрк нутг-девскрнь - 17,234,031 дөрвлҗн дууна һазр. Улсин күн-амна то - 146,203,613 күн.
Түүк
Орсин Холвана Улсин түүкнь зүн славмудар эклҗ. Славмуднь мана эрин өмн VIII-III зун җилмүдин дундур Киевин Орс бәәһүлгдҗ. Эн улснь викиңгүд болн теднә үрн-садар удьрдулҗ бәәсмн. 988-гч җилд эдн Византин эзнт гүрнәс Христин шаҗиг өвлүлҗ авсмн. Эн йовдлнь дарук миңһн җилин туршарт Орсин сойл-урлгиг тодрхалсн Византин болн славин сойл урлгин негдлиг эклүлҗ.
Дарунь Киевин Орс эвдрҗ, һазр-нутгнь ик олн бичкн улсмудт хувагдҗ. Киевин Орсин залһмҗлгч улсмудас хамгин күчтәнь Моску бәәсн болад, эннь Орсин негдл болн Үлг Улсин эсрг җисәнд һоллгч орм эзлдг болсмн. Москунь хаҗудк орс улсмудыг баһ-баһар эзләд, цугинь негдүлв. XVIII зун җилмүдт эн улснь дәәлдҗ, теевр, тетквр зергәр күрәһән өргҗүлҗ, Номһн Дала күртл делгрсн Орсин эзнт гүрн болсмн.
Орс улс Орсин эзнт гүрнә цагас авн делкәд медгдх күчн, нөлә иктә улс-орн болсн болад, делкән түрүн, хамгин том социалист улс Зөвллт Холват Улсин хамгин том, хамгин чухл әңг болҗ. Эннь урлг, шинҗлх ухана цуг салврт күцәмҗ үзүлсмн. 1991-гч җилд ЗХУ эвдрсәр, Орсин Холвана Улс бәәһүлгдсн болад, эннь Нарт-Делкәд ЗХУ-ин залһмҗлгч гиҗ тоолгддг.
Улс төр
ОХУ-ин үндсн хууль йосар, төрнь холвана бәәһүлмҗтә, хаһс йирңкәлгчин бүгд нәәрмдх засгллта, ардчлсн диглмтә болдмн. Улсин толһач - йирңкәлгч, засгин һазрин толһач - йирңкә сәәд. Төрнь төләллин ардчлсн, олн намин тогтлцата болн эрк-медлнь һурв әңгрдмн.
- Хууль тогтагч: Хойр тиңкмтә хурл болх Холвана Хурл.
- Деед тиңкм болх Холвана Зөвлл: Харьят әңг болһнас 2 төләлгчин эрктә, ниит 166 гешүтә. Холвана хууль, дә зарлх, олн улсин бооца батлх, йирңкәлгчд иткл үзүлх, эс болхиг шиидврлдг.
- Дорд тиңкм болх Төрин Дум: Хүв теңцүлсн (Пропорционал) санлын арһчллт суңврар суңһгдх 450 суудлта хууль тогтах бәәһүллһ.
- Күцәгч: Йирңкәлгч давмһа эрктә. 1991-гч җилд суңһгдсн түрүн йирңкәлгчнь Борис Ельцин, 2000-гч җиләс Владимир Путин, 2008-гч җиләс Дмитрий Медведев, 2012-гч җиләс дәкн Владимир Путин. ОХУ-ин Засгин һазрнь - төрин күцәгч деед бәәһүллһ. Засгин һазрнь дарһ, тергүн дед дарһ, дед дарһ, холвана сәәднрәс бүрлднә. Засгин һазрин дарһиг Йирңкәлгч Төрин думта зөвллдҗ төмлнә. Йирңкәлгч үүргән күцәҗ чадшго болсн нөкцлд Засгин һазрин дарһ Йирңкәлгчин үүргиг күцәнә. Засгин һазрин дарһд нер девшсн күүг Төрин дум һурвн дәкҗ хәрүлхлә, Йирңкәлгч Засгин һазриг төмлҗ, Төрин думиг тараҗ, шинәр суңһвр йовулна.
- Зарһ: Йирңкәлгчин санлар Үндсн хуулин зарһ, Деед зарһ, Көндлңгин зарһин бүрлдлиг Холвана Зөвлл батлна.
Засг-закрһана хуварлт
Холвана харъят әңг
ОХУ-нь холваны 83 харьят әңгәс (субъект) бүрднә. Эн харъят әңгүднь Холвана Хурлд әдлхн тус бүр 2 төләллин эрктә. Тиим болвчн, эврән засглх эркәр хәрлцн әдл биш дорк негҗмүдт шилтәлнә.
- 46 муҗ: йирин харьят әңг. Закргчта, орн-нутгин суңһврт хууль тогтах хурлта.
- 21 бүгд нәәрмдх улс: эврән засх эрктә цөн үндстн, ард-түмнә өлгә нутг. Тус бүрдән үндсн хууль, йирңкәлгч, хурлта. Орс келнлә хамдан төрскн келнь алвн йосна келн болна. Гив чигн, ОХУ даяр болн олн улсин хәрлцәнд һанцхн орс келән керглдмн.
- 9 кизәр: Үнндән муҗла әдл нурһлҗ орсмуд әмдрдг нутг. Гихд, алс-холд, захин нутг болад, күн-амн баһта, түүктән зах-кизәр гиҗ келгдсәр ирсмн.
- 4 эврән засх төөрг: муҗ, кизәрин медлдк цөн ард-түмнә өлгә. 1990-гч җиләс авн бәәр-сүүр өндәсн болвчн, Чукоткихнәс бусднь үнндән муҗ эс гиҗ кизәрт закргддг.
- 1 эврән засх муҗ: түүкндән, эврән засх муҗ бәәсн, дарунь кизәрт закргдсн. 1990-гч җилд Еврейин эврән засх муҗас бусднь бүгд нәәрмдх улс болсмн.
- 2 холвана чинртә балһсн: хойр ик балһсн Моску, Пиитр.
Холвана төөрг
Мөн харъят әңгүднь ОХУ-ин Йирңкәлгчин төмлх элч-төләлгчнр удьрдгдх 8 ОХУ-ин холвана төөрг болҗ әңгрдг. Холвана төөргнь холвана хуулиг улс даяр мөрдүлхд аңхардг.
Холвана бүрлдл
| № | Холвана негҗ | Туг | Сүлд | Зә (км²) |
Бәәдг әмтн 2002 җилин Октябрь сарин 9 |
Төв | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бүгд Нәәрмдх улс | ||||||||||
| 01 | Адыги |  |
 |
7.600 | 447.000 | Майкоп балһсн | ||||
| 02 | Алтай |  |
 |
92.600 | 203.000 | Горно-Алтайск балһсн | ||||
| 03 | Башкортостан |  |
 |
143.600 | 4.103.000 | Уфа балһсн | ||||
| 04 | Буряд |  |
 |
351.300 | 981.000 | Улан Үд балһсн | ||||
| 05 | Дагестан |  |
 |
50.300 | 2.584.000 | Махачкала балһсн | ||||
| 06 | Ингушеть |  |
 |
4.000 | 469.000 | Магас балһсн | ||||
| 07 | Кабардин Балкар |  |
 |
12.500 | 901.000 | Нальчик балһсн | ||||
| 08 | Хальмг |  |
 |
76.100 | 278.733 | Элст | ||||
| 09 | Карачай-Черкес |  |
 |
14.100 | 440.000 | Черкесск балһсн | ||||
| 10 | Карелия |  |
 |
172.400 | 717.000 | Петрозаводск балһсн | ||||
| 11 | Коми |  |
 |
415.900 | 1.019.000 | Сыктывкар балһсн | ||||
| 12 | Марий-Эл |  |
 |
23.200 | 728.000 | Йошкар-Ола балһсн | ||||
| 13 | Мордов |  |
 |
26.200 | 889.000 | Саранск балһсн | ||||
| 14 | Якут |  |
.svg){kind=small} |
3.103.000 | 948.000 | Якутск балһсн | ||||
| 15 | Осети |  |
 |
8.000 | 710.000 | Владикавказ балһсн | ||||
| 16 | Татарстан |  |
 |
68.000 | 3.780.000 | Казань балһсн | ||||
| 17 | Тува |  |
 |
170.500 | 306.000 | Кызыл балһсн | ||||
| 18 | Удмурт |  |
 |
42.100 | 1.571.000 | Ижевск балһсн | ||||
| 19 | Хакас |  |
 |
61.900 | 546.000 | Абакан балһсн | ||||
| 20 | Чечен |  |
 |
15.300 | 1.100.000 | Грозный балһсн | ||||
| 21 | Чуваш |  |
 |
18.300 | 1.314.000 | Чебоксары балһсн | ||||
| Кизәр | ||||||||||
| 22 | Алтай |  |
 |
169.100 | 2.607.000 | Барнаул балһсн | ||||
| 23 | Өвр Бәәһлин кизәр |  |
 |
431.500 | 1.156.000 | Чита балһсн | ||||
| 24 | Камчат |  |
 |
472.300 | 359.000 | Петропавловск-Камчатский балһсн | ||||
| 25 | Краснодар | .png){kind=small} |
 |
76.000 | 5.124.000 | Краснодар балһсн | ||||
| 26 | Красноярск |  |
 |
2.339.700 | 2.966.000 | Красноярск балһсн | ||||
| 27 | Пермь |  |
 |
160.600 | 2.824.000 | Пермь балһсн | ||||
| 28 | Приморье |  |
 |
165.900 | 2.068.000 | Владивосток балһсн | ||||
| 29 | Ставрополь |  |
 |
66.500 | 2.731.000 | Ставрополь балһсн | ||||
| 30 | Хабаровск |  |
.png){kind=small} |
788.600 | 1.435.000 | Хабаровск балһсн | ||||
| Муҗ | ||||||||||
| 31 | Амур |  |
 |
363.700 | 903.000 | Благовещенск балһсн | ||||
| 32 | Архангельск [1] |
 |
 |
587.400 | 1.336.000 | Архангельск балһсн | ||||
| 33 | Астрахань |  |
 |
44.100 | 1.007.000 | Астрахань балһсн | ||||
| 34 | Белгород |  |
 |
27.100 | 1.512.000 | Белгород балһсн | ||||
| 35 | Брянск |  |
 |
34.900 | 1.379.000 | Брянск балһсн | ||||
| 36 | Владимир |  |
 |
29.000 | 1.525.000 | Владимир балһсн | ||||
| 37 | Волгоград |  |
 |
113.900 | 2.703.000 | Волгоград балһсн | ||||
| 38 | Вологда |  |
 |
145.700 | 1.270.000 | Вологда балһсн | ||||
| 39 | Воронеж |  |
 |
52.400 | 2.379.000 | Воронеж балһсн | ||||
| 40 | Иваново |  |
 |
21.800 | 1.149.000 | Иваново балһсн | ||||
| 41 | Иркутск |  |
 |
767.900 | 2.582.000 | Иркутск балһсн | ||||
| 42 | Калининград |  |
 |
15.100 | 943.000 | Калининград балһсн | ||||
| 43 | Калуга |  |
 |
29.900 | 1.041.000 | Калуга балһсн | ||||
| 44 | Кемерово |  |
 |
95.500 | 2.900.000 | Кемерово балһсн | ||||
| 45 | Киров |  |
 |
120.800 | 1.504.000 | Киров балһсн | ||||
| 46 | Кострома | .svg){kind=small} |
 |
60.100 | 738.000 | Кострома балһсн | ||||
| 47 | Курган |  |
 |
71.000 | 1.020.000 | Курган балһсн | ||||
| 48 | Курск |  |
 |
29.800 | 1.236.000 | Курск балһсн | ||||
| 49 | Ленинград |  |
 |
84.000 | 1.671.000 | Санкт-Петербург балһсн | ||||
| 50 | Липецк |  |
 |
24.100 | 1.213.000 | Липецк балһсн | ||||
| 51 | Магадан |  |
 |
461.400 | 183.000 | Магадан балһсн | ||||
| 52 | Москва |  |
 |
46.000 | 6.627.000 | Москва балһсн | ||||
| 53 | Мурманск |  |
 |
144.900 | 893.000 | Мурманск балһсн | ||||
| 54 | Нижний Новгород |  |
 |
76.900 | 3.524.000 | Нижний Новгород балһсн | ||||
| 55 | Новгород |  |
 |
55.300 | 695.000 | Великий Новгород балһсн | ||||
| 56 | Новосибирск |  |
 |
178.200 | 2.692.000 | Новосибирск балһсн | ||||
| 57 | Омск |  |
.svg){kind=small} |
139.700 | 2.079.000 | Омск балһсн | ||||
| 58 | Оренбург |  |
 |
124.000 | 2.178.000 | Оренбург балһсн | ||||
| 59 | Орлов |  |
.svg){kind=small} |
24.700 | 861.000 | Орёл балһсн | ||||
| 60 | Пенза |  |
 |
43.200 | 1.453.000 | Пенза балһсн | ||||
| 61 | Псков |  |
.svg){kind=small} |
55.300 | 761.000 | Псков балһсн | ||||
| 62 | Ростов |  |
 |
100.800 | 4.407.000 | Ростов-на-Дону балһсн | ||||
| 63 | Рязань |  |
 |
39.600 | 1.228.000 | Рязань балһсн | ||||
| 64 | Самара |  |
 |
53.600 | 3.240.000 | Самара балһсн | ||||
| 65 | Саратов |  |
 |
100.200 | 2.669.000 | Саратов балһсн | ||||
| 66 | Сахалин |  |
 |
87.100 | 547.000 | Южно-Сахалинск балһсн | ||||
| 67 | Свердлов |  |
 |
194.800 | 4.490.000 | Екатеринбург балһсн | ||||
| 68 | Смоленск |  |
 |
49.800 | 1.051.000 | Смоленск балһсн | ||||
| 69 | Тамбов |  |
 |
34.300 | 1.180.000 | Тамбов балһсн | ||||
| 70 | Тверь |  |
 |
84.100 | 1.473.000 | Тверь балһсн | ||||
| 71 | Томск |  |
 |
316.900 | 1.046.000 | Томск балһсн | ||||
| 72 | Тула |  |
 |
25.700 | 1.676.000 | Тула | ||||
| 73 | Тюмень |  |
 |
1.435.200 | 3.266.000 | Тюмень балһсн | ||||
| 74 | Ульяновск |  |
 |
37.300 | 1.382.000 | Ульяновск балһсн | ||||
| 75 | Челябинск |  |
 |
87.900 | 3.606.000 | Челябинск балһсн | ||||
| 76 | Ярославль |  |
 |
36.400 | 1.368.000 | Ярославль балһсн | ||||
| Холвана чинртә балһсн | ||||||||||
| 77 | Москва |  |
 |
1.064 | 10.358.000 | Москва | ||||
| 78 | Санкт-Петербург |  |
.svg){kind=small} |
1.433 | 4.669.000 | Санкт-Петербург балһсн | ||||
| Эврән засх муҗ | ||||||||||
| 79 | Еврей автоном |  |
 |
36.000 | 191.000 | Биробиджан балһсн | ||||
| Эврән засх төөрг | ||||||||||
| 80 | Ненецк автоном |  |
 |
176.700 | 41.000 | Нарьян-Мар балһсн | ||||
| 81 | Ханты Манси автоном |  |
.png){kind=small} |
523.100 | 1.433.000 | Ханты-Мансийск балһсн | ||||
| 82 | Чукотка автоном |  |
 |
737.700 | 54.000 | Анадырь балһсн | ||||
| 83 | Ямал-Ненецин эврән засх төөрг |  |
 |
750.300 | 507.000 | Салехард балһсн | ||||
| — | Вся Россия |  |
 |
17.075.400 | 145.182.000 | Москва балһсн | ||||
Балһд
- Москва балһсн
- Санкт-Петербург балһсн
- Калининград балһсн
- Псков балһсн
- Мурманск балһсн
- Архангельск балһсн
- Новороссийск балһсн
- Владивосток балһсн
- Находка балһсн
- Астрахань балһсн
Эшлэл
- Архангельской области входит Ненецкий автономный округ.
Гадаад холбоос
- Загвр төөрҗ бәәхиг тогтав: Шаблон:Commons
- Засгийн газар
- gov.ru—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
- Duma—Парламентийн доод танхим
- Federation Council—Парламентийн дээд танхим
- Kremlin—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
- Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет
- Оросын төв банк
- Federal Migration Service
- Russian Federal Customs Service
- Energy Statistics for Russia from the Energy Information Administration
- Russian News Agency Ria Novosti
- Ерөнхий мэдээлэл
- Russia at UCB Libraries GovPubs
- Бусад
- ITAR-TASS News Agency
- Interfax.com—News agency based in Moscow
- Way to Russia. An Introduction to Russia and Russian People
- RussGUS—Bibliographic database of German publications on Russia (about 175,000 positions)
- Russia Beyond the Headlines International news project about Russia.
Дәкәд хәләтн
Заалтс
|
Өстрмүдин Орн | Азермудин Орн | Арнагудин Орн | Андормудин Нутг | Хемшудин Орн | Цаһанорсин Орн | Бельҗмудин Нутг | Болгармудин Орн | Босмудин болн Херцегудин Орн | Ватикан Балһсн | Ик Бритишин болн Ар Гәәлгүдин Ниицәтә Нутг | Хунһармудин Орн | Ниицәтә Немшин Орн | Грисин Орн | Гүрҗмүдин Орн | Гәәлгүдин Орн | Ислгудин Орн | Италмудин Орн | Хасгудин Орн¹ | Кипрудин Орн | Латдин Орн | Литдин Орн | Лихтенштейна Нутг | Лүксин Балһсна Нутг | Масидин Орн | Малтдин Орн | Молдавмудин Орн | Недерлендин Нутг | Польшин Орн | Португишин Орн | Пранцсин Орн | Румудин Орн | Сан Маринмудин Орн | Серпудин Орн | Словакудин Орн | Словенмудин Орн | Туркгудин Орн¹ | Украинмудин Орн | Хорватин Орн | Хар Уулин Орн | Свисин Ниицән | Сведин Нутг | Орсин Ниицән¹
Үлмәд девскр һазр: Акротирин болн Декелин Һазр | Гөрнзин Арл | Гибралта Балһсн | Мэнин Арл | Форойсин Арлс | Свалбард | Ян Майенин Арл Медҗ Гөрдлтә Орн Нутгин буулһавр (үннәр эврән бәәдг): Днестр Кевсин Молдавмудин Таңһч | Өвр Өседин Таңһч ¹ Һолар Азин төләд
| |
более точным. |