Көглтин Дава
| Көглтин Дава
ᡍᡈᡎᡈᠯᡐᡉᡕᡅᠨ ᡑᠠᡖᠠ | |
|---|---|
| |
| Төрсн: | 1922-гч җилин 3-гч сарин 13 ЗСБНХОУ, Хальмгин эврән засх муҗ, Ик Дөрвдә улс, Һахан Авһнр |
| Өңгрсн: | 2006-гч җилин 6-гч сарин 17 (84 наслсмн) Орсин Холвана Улс, Хальмг Таңһч, Элст |
| Улс-орн | Зөвллтә Холвата Улс → |
| Болвсрл | А.М.Горькийн нертә утх-зокалын деед сурһуль |
| Урсхл | социалист реализм |
| Шаңнл | Зөвллтә Холвата Улсин Төрин шаңнл, ЗСБНХОУ-ын М. Горькийн нертә төрин шаңнл, Социалист күч-көлснә Баатр, Әрәсән Аһу Төрскнә Һавьян одн, Ленинә одн, Аһу Төрскнә дәәнә одн, Күчн-көлснә һавьян Улан Тугин одн, Ард-түмнә нәәрмдлин одн, ОХУ-ин Засгин һазрин күндтә өргмҗлл |
Көглтин Дава — хальмгин улсин шүлгч (1969), ЗХУ-ин төрин шаңнлтн (1976), күч-көлснә баатр (1990), Хальмгин Эврә Засх Зөвллтин Социалист Бүгд Нәәрмдх Улсин Деед Зөвллин гешүн (1980, 1985), Зөвллтин Холвана Улсин Ик Хурлын гешүн (1989-1991).
Намтрнь
Көглтин Дава 1922-гч җилин апрель сарин 13-нд Хальмгин Ик Дөрвд улсин (одаһин Яшлтын район) Һахан Авһнр хотнд бәәхтә гер-бүлд төрҗ. Түүг йисн настаднь 1931-гч җилд көгшн аавинь "нудрм байн" гиҗ, цуг эд-көрңгинь хураһад, Сиврин Алтан кизәрүр һарҗ туусн санҗ. Хәрнь, Дава көвүн эцктәһән хамдан Хальмгин Приютн района негдлүр (совхозур) нүүҗ одад, тенд сурһульд орҗ. Тернь 12 настадан түрүн шүлгән орн-нутгин газетд барлад, К.Марксин боть дегтрәр шаңнулгдв. Элст балһсна негдгч дунд сурһульд «Мөңкин андмудын нууц холван» гидг улс-төрин биш, романтик седклтә көвүдин бөлгин гешүн бәәхднь, нег сурһульч энүнә тускар деед бәәһүллһд медүлҗ. Хоҗм Хальмгин намин (партин) хораһин дарһ болсн В.П.Козлов эс харсхла, Көглтин Дава әвр күчр цааҗла харһх билә.
Көглтин Дава 1939-гч җилд Астраханьд бәәрлҗәсн Хальмгин багшин деед сурһулин оютн болҗ, дарук җилнь “Баһ насна шүлгүд” дегтрән һарһхлань, “Чапаев” романарн алдршсн бичәч А.Фадеев залу шүлгчиг үнлн магтсн ачар тернь 18 насндан ЗХУ-ын Зокалчнрин ниицәнә гешүн болҗ.
Хойрдгч курст сурлцҗ бәәхдән цергт мордад, Бүгд Нәәрмдх Моңһл Ард улстк Зөвллтин цергин бүрлдлд ахлач, хөөннь десләч цолта болад, алв хаасн бәәҗ. Көглтин Дава Аһу Ик Төрскнә дән эклхд, фронтур илгәхиг күсәд, 1942-гч җилд Украина хойрдгч фронтд улс-төрин көдләч, газетын сурвлҗлачар аҗллн, Днепр мөриг һатлх болн Корсунь-Шевченкон ик давшлтын дәәнә операцд орлцв.
Зуг 1944-гч җилд Хальмг Улсиг күчәр тууһад йовулхла, фронтас дуудгдн, Сиврүр ачгдҗ. Тернь Бийск балһсна техникумд багшлҗ бәәхдән 1945-гч җилин 4-гч сард Хальмг улсиг харссн шүлг бичәд ("Үннәсн цөкрсн угав"), олна өмн үг келсн кергәр 10 җилин ял тусад, Норильскин хөрх лагерьт хөргдсмн. Хальмгудыг цаһадхсн 1956-гч җилд уңг негтә ах-дүүнрлә әдл төрсн нутгиннь бараг харҗ.
1957 җилин сентябрь сарас авн Горькийн нертә Утх-зокалын деед сурһулин Утх-зокалын деед курсин оютн болҗ, 1959 җилд тер сурһулиг төгсв. Хөөннь, шүлгләнә Ик сурһуль авхин төлә, нертә шүлгч болв чигн, 1961 җилд Горькин нертә Утх-зокалын деед сурһулиг экстернәр төгсәв.
Көглтин Дава 1961 җилин июль сарас Хальмг Зокалчнрин ниицәнә ахлач болҗ суңһгдв. 1970-1990 җилмүдин хоорнд 20 җилин турш тасрлт угаһар ЗСБНХОУ-ин Зокалчнрин ниицәнә удрдх зөвллин нәрн бичгин дарһар аҗллад, 1976-гч җилд «Әмтин сәәхн апрель» шүлгин түүвр дегтрәрн ЗХУ-ин Төрин шаңнл бәрн, 1990-гч җилд ЗХУ-ин Социалист Көдлмшин Баатр болв.
Ик шүлгч 2006-гч җилд Элстд 84 насн деерән таалл төгсҗ. Элст балһсна үкәрт оршагдв.
Урн бүтәл
Көглтин Даван шүлглән әмдрлин гүн ухана гүн өөлһлттә, эврә хальмг улст, Төрскн һазрт кемҗән уга хәәрлх хәәрәр дүүрң болна. Түүнә урн бүтәлд «Җаңһр» дуулвр икәр нөләләд, тернь «Ухана буцлт», «Моабитын гидг түүрмд» нәәрглл, «Бамб болн сәәхлә Булһн» күүкдин зокал гиһәд хальмг, орс келнд 60 һару дегтр һарһҗ (орс келнә орчуллһин ик зууһинь Ю.М.Нейман кесн бәәнә).
Көглтин Дава 1965-гч җилд Ленинә шаңнлд нер девшсн «Шүлгүд» гидг нертә шүлгүдин түүврин орс келнә орчуллһ кевлүлв. 1967-гч җилд «Җирһл болн ухаллһн: шүлгүдин болн поэмсин хураңһу» хальмг келәр һарһв. 1970-гч җилд Москвад «Художественная литература» кевллин хораһас Семён Липкинә өмнк үгтә хойр ботьта түүвр һарһв. 1977-гч җилд «Художественная литература» кевллин хораһас һурвн ботьта бүтәлин түүвриг һарһв.
Шаңнл-һавья
- Социалист күч-көлснә баатр ЗХУ-н Йирңкәлгч М.С. Горбачевин «Нөкр Д.Н. Кугультиновд Социалист күч-көлснә баатр гидг цол олһхин тускар» 1990 җилин октябрь сарин 26-нд «Зөвллтин олн үндстнд дамнсн урн-зокалыг көгҗүлхд орулсн маш ик һавья болн ниигмин идвктә үүл-аҗллһна төлә» гидг нертә, УП-930 хууль [1].
- Төрд үзүлсн һавья болн Әрәсән урн-зокалыг көгҗүлхд орулсн хүв-немирн төлә III-гч зергин «Аһу Төрскнә һавьян» одн (1997 җилин март сарин 12) — [2]
- Хойр Ленинә одн (1982.03.12 болн 1990.10.26).
- II-гч зергин Эк Орна Дәәнә Одн (1985.03.11).
- Күч-көлснә һавьян Улан Тугин Одн (1972.03.10).
- Ард-түмнә Нәәрмдлин Одн (1984.11.16).
- «Апрелин дуудлһн» гидг дегтрин төлә ЗХУ-н Төрин Шаңнл (дегтрнь 1975 җилд һарв).
- «Би чамла цацу» гидг дегтрин төлә М.Горькийн нертә РСҺСР-ин Төрин Шаңнл (дегтрнь 1967 җилд һарв).
- Хальмг АССР-ин Ардын шүлгч (1969).
- Төрскнә сойлыг көгҗүлх үүлст ик хүв-немр орулсна төлә ОХУ-н Йирңкәлгчин талрхл (2002.06.05) — [3]
- Төрд һавья бәәһүлн, Әрәсән болн делкән сойлыг көгҗүлхд орулсн хүв-немриг үнлҗ, мендлснә 75 җилин өөнләнь холвгдулн, ОХУ-н Засгин һазрин күндтә өргмҗлл [4]
Дурсхлнь
- Көглтин Даван бәрмл Элстд Баатрмудын Һудмҗд сүүрлсн бәәнә.
- Смитсона одн орна физикин обсерваторь 2296 тоота һарг бүрткүләд, Көглтин Даван нерәр нерлсмн.
- Элст балһсна 17-гч тойгта дунд сурһуль Көглтин Даван нер зүүҗәнә.
- Шүлгчин төрсн һазрт, Яшлтин района Эсто-Алтай селәнә дунд сурһуль Көглтин Даван нер зүүҗәнә.
- Болгарин «Кирилл бичгин хаша» гидг нертә сойл, түүкин цогцлврт Зокалчнрин һудмҗд Көглтин Даван чееҗ бәәрмл бәәнә [5].
- Көглтин Даван 100 җилин өөнд зөрүлҗ, Элст балһснд 2022 җилин март сарин 13 шүлгчин көшә болн түүнә нертә бичкн цецрлг неегдв[6].
- Шүлгчин һарсн өдрлә 2012 җиләс авн, март сарин 13-нд Хальмг Таңһчд «Шүлгләнә өдр» темдглгдҗ бәәнә[7].
Холвас
Шаблон:Хальмг зокалчнр Шаблон:Сойл Шаблон:Урн-зокал
- ↑ Указ № УП — 930 Президента СССР «О присвоении звания Героя Социалистического Труда тов. Кугультинову Д. Н.»
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 марта 1997 года № 216 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ III степени Кугультинова Д. Н.»
- ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 5 июня 2002 года № 266-рп «О поощрении Кугультинова Д. Н.»
- ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 22 апреля 1997 года № 533-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Кугультинова Д. Н.» (недоступная ссылка)
- ↑ В Болгарии во дворе кириллицы установлен бюст народного поэта Калмыкии Давида Никитича Кугультинова
- ↑ В Элисте открыли памятник Давиду Кугультинову
- ↑ Легкое дыхание весны в поэзии