Судр

Судр (санскр. सूत्र {{пали: sutta) — Эрт онц мергн үг, хоҗмднь иим медгдлин цуглуллһс. Судрмуднь Эрт Эндкгин хамг шаҗна болн гүн ухана сурһлыг янз-бүрин медлһин салвриг тәәлврлсн бәәдг.

Судрин келнь элдв зүүл дүрсләр тодрхалгддг болн судрт сурһл зүүр икәр керглгдҗ бәәнә.

Бурхна шаҗна йоснд судр гидгнь сурһл-номин үндсиг тодрхалсн хәрцәтә күүндвр, Бурхн багшин, зәрм бодьсадванрин эс гиҗ ик ламнрин шевнртәһән күүндсн кевәр бүтәсн бүтәл болдг.

Ик күлгнә номин йоснд судр зәрм бурхна шаҗна бурхн-бодьсадванрин дүрс дүрслхд мергн ухана эс гиҗ белг-билгин белг-темдг, шинҗ-чинр болҗ бәәнә (Үлгүрлхлә, Манжушри, Самантабхадра, Праджняпарамита гидг бурхд һартан судриг бәрсн дүрсәр дүрслгдҗ бәәнә).

«Судр» гидг нернә тәәлвр

Эрт Эндкгин урн зокалд «судр» гидг үгиг шуд орчулхла, «утцн» гидг орчуллһта үг болх юмн. Эндкгин шаҗна йоснд эннь йиртмҗ-төрин, эндкгин дөрвн йозурин әмдрл җурмлх заавр, цецн үг болдг юмн бәәҗ. Хинду шаҗнд «судр» гидгнь шаҗна заң-үүл (номин судр) болн сиддин гүн ухана судр (Ведантан судр, йоһан судр гих мет) аль алин «теологин темдглл» көгҗүлсн текстмүд болна. Үүнлә зергцәтә өргн күрәтә дуулвр (Рамаяна болн Махабхарата) бүтәгдәд, хоҗм үйднь (мана үйин I-гч миңһн җилмүдт) Пуранмуд бий болсн эрт болн эрт биш шүлгүдин цуглулһ бүтәгдҗ ирв. Ведмуд, Брахманмуд, Упанишадмуд — «шрути» (теңгрәс, деерәс соңсгдсн) гидг әнгллд орна, судр, туульс, дуулвр, үлгүрмүд — «смрити» (өвк-деедсәс улмҗлсн зүүл) гидг әңгллд орҗ нерәдгдсн юмн болна.

Ик күлгнә шаҗна йоснд бурхна болн зәрм бодьсадванрин тогтасн күүндвриг бас «судр» гидг нерәр нерәдҗ бәәнә. Зуг, утх-чинрәрн болн өвәрц гүн ухаһарн эндкгин хинду шаҗна болн бурхна шаҗна судрмуд ик зөрәтә бәәнә. Энүнә тускар эндкгин судлач Сергей Серебряный иигҗ темдглҗ бәәнә:

«Бурхна шажна самһрд келнд "сутра" (sūtra) гидг үгнь пали (эс гиҗ пракрит) келмүдин "сутта" (sutta) гидг үгин хойрдгч ("урву") самһрдын келлһ юмн. Пали цуглулһин "сутта" гидгнь икңкдән Бурхна зәрм шевнртәһән кесн күүндвриг (хәрлцә-күүндвр) аһулсн бичвр. Пали келн деерк "сутта" гидг үгнь үнндән самһрд келнә "сутра" гисн үг биш, хәрн ондан нег самһрд үг "сукта" (sūkta) (шуд утхарн "сәәтр келсн") гисн үг гиҗ үздг. Эн тохалдлд Бурхна шаҗна самһрд келн деерк "сутра" гидг үгнь "хуурмг" самһрдчлсн үр-дүң юмн».

Хинду шаҗна судрмуд

Хинду шаҗнд судрмудын тоод орҗах кедүхн бичврин цуглулһс бәәнә:

• Дхарма-судрмуд (VI—V века до н. э.) — ведин хууль-йосна судрмуд.
• Кальпа-судрмуд — шрути-д орсн туслх заң-үүлин бичврмүд;
• Смрити-судрмуд — Хинду шаҗна гүн ухана 6 һол бичвр:
  1. Йоһа-судрмуд Патанджали;
  2. Санкхья-карики Ишваракришнан бүтәл.;
  3. Ньяя-сутры Акшапада Гаутамин зокасн судрмуд;
  4. Вайшешика-сутрмуд Канадан зокасн судрмуд;
  5. Пурва-миманса-судрмуд Джаймини зокасн бүтәлмүд;
  6. Веданта-сутры Бадараянан зокасн бүтәлмүд.
• Хинду шаҗна янз-бүрин шаҗна болн гүн ухана сурһлын аль альднь хамарх, әмдрлин тодрха кесгиг дүрслсн кед-кедүн бичврмүд:
  • Бхригу-судрмуд Арш Бхригу гидг күүнә зокасн бүтәлмүд;
  • Ватуланатха-судр Ватуланатхан зокасн бүтәл;
  • Дайвика-судр Вайкханасан зокасн бүтәл;
  • Камашастрин нег кесг болсн Кадамбара-свикарана-судр (зокагчнь теңгрт йовгч (апсара) Урваши-ин нөкр, домгта хан Пуруравас-ла холвҗ бәәнә);
  • Кальпа-сутра Вайкханаса гидг зокагчин бүтәл;
  • Кама-судрмуд Ватьсьяяна зокагчин бүтәлмүд;
  • Локаята-судрмуд Чарвак эс гиҗ арш Брихаспати-н зокасн бүтәлмүд;
  • Нарада-бхакти-сутры арш Нарадан зокасн бүтәлмүд;
  • Нити-судрмуд Чанакья зокагчин бүтәлмүд;
  • Паурава-манасиджа-судр — камашастрмудын нег кесг болна;
  • Пашупата-судрмуд Лакулишан зокасн бүтәлмүд;
  • Пратьяхара-сутры Панини гидг зокагчин бүтәл — «Аштадхья-н нег кесг»;
  • Шакти-судрмуд арш Агастьян бүтәл;
  • Шандилья-бхакти-судрмуд арш Шандильян бүтәл;
  • Шива-судрмуд Васугупта зокагчин бүтәл;
  • Шри-видья-ратна-судрмуд Гаудападан зокасн бүтәл.

Хальмгудын дотр алдршҗ делгрсн судрмуд

• Алтн Герл судр
• Дорҗ Җодв судр
• Нәәмн миңһн шүлгтә судр
• Нәәмн гегән судр
• Өлзә давхрлсн судр
• Хар келнә судр
• Цаһан аавин судр

Ном-зү

Сутра о бесчисленных значениях. Сутра о Цветке Лотоса Чудесной Дхармы. Сутра о Постижении Деяний и Дхармы Бодхисаттвы Всеобъемлющая Мудрость. Изд. гот. А.Н. Игнатович, В.В. Северская. " изд-е., испр. и доп. М. Ладомир, 2007. 536 с.