Бурхн Багшин Алтн Сүм

Бурхн Багшин алтн сүм

Бурхн Багшин Алтн сүм — төвд. དགའ་ལྡན་བཤད་སྒྲུབ་ཆོས་སྐོར་གླིང, Вайли dga' ldan bshad sgrub chos skor gling — Геден Шеддуп Чой Корлинг Юрий Клыковин нертә һудмҗд, Элст балһсна төвд бәәрлҗ бәәнә.

Сүм-хурлын бәәрн өндртән 64 метр болад, дотрнь Әрәсә Европ хойрт өндрәрн 9 метр күрч, хойрдгч орм эзлҗәх Бурхн багшин шүтән бәәдг. Европ Әрәсә хойрт хамгин өндр Мәәдр бурхна шүтән Хальмг Таңһчин Лагань балһснд бәәнә.

Бәрлһнь

2004 җилд Элстд Ном әәлдхәр залрҗ ирсн Төвд, Моңһл, Әрәсән бурхна номд зүзгтә улсин багш XIV Дала-ламин әдсәр эн сүмиг Ленина һудмҗд бәәршлсн хуучн төмр-бетон эдллин үүлдврин сүүр деер босхв. Элстд Бурхна шаҗна сүмиг әвр ахр хуһцанд бәрҗ: 9 сарин турш тосхачнр, архитектормуд сүмиг эврән бүтәһәд зогслго хурлын дотад ясвр чимгиг чимглҗ чадҗ. Сүмин төслин зокагчнрнь С. Курнеев, В. Гиляндиков, Л. Амнинов болв.

Секлһ-неелтнь

Хурлын секлһ-неелтнь 2005 җилин декабрь сарин 27-нд болв. Эннь 1943 җилд Хальмгудыг Сивр, Хол Дорд үзгт туугдсн һашута өөд болн Зул сарин байриг токалдулад секәд нееҗ.

Өрүн, зурһан часла әрүслх йосллар секлһ-неелтин йослл эклв. Йосллын эн кесгиг зөвкн лам-хуврг күцәҗ кех йостаһин төлә цуг сүзгтнрт зөрүлҗ, телевизин шуд невтрүлг үзүлгдв. Алвн-йосна кесгт Хальмг Таңһчин төв хурлын гелңгүд, Моңһл Улсин Дид-Хамб лам Ю. Амулң, Туван Кымбы ламин элчнр, Бурядын элч Еше Лодой ринопче, гевш Җамба Тинлей орлцв. Хальмг болн Элстин Үнн Алдртын шаҗна хамб лам Зосима, Москван патриархин элч Эцк Дудко. Йосллд мөн Хальмг, Тува, Буряд улсин засгин һазрин элчнр, Балв орна ОХУ-д сууһа Элч, Япон, Эндкг, Америк, Европас ирсн гиичнр орлцв.

Дүрснь

Сүм болхла, Элстин һол үзмрмүдин негн. Эннь зальврл, үүлдвр, байр-йосллын үйл-аҗллһаг йовулдг дүүвр бәәрн болна.

«Бурхн Багшин Алтн Сүмин» периметриг дахҗ, тавн метр кемҗәһәр цав-цаһан суврһна хашаһар күрәлгдсн бәәдг. Хурлыг эргәд, ут тооһар 108 суврһ бәәнә. Һол үүднь өмн үзгәс бәәнә. Сүмин хашань дөрвн үзгәс дөрвн үүдн бәәнә. Хурлыг деерәс үзхлә, цуг бәәдләрн мандлын бәәдлтә болна. Хурлын бәәриг сәәхн пагодта Эндкгин Наланда киидин бурхна шаҗна сурһлын ик багшнрин 17 шүтән бәәнә.

Һол сүмин көдлмшин диг-даран^[1]

Өдр болһн 8.30 цагас авн күн болһна болн хальмг улсин өлзә-кишгин номин умшлһ болна.
Басң өдр болһн 14 цагас авн йөрәл авхулх ном (өңгрҗ одсн әмтнд буй кех).
Сарин литин 8, 15, 29 өдрт иим ик номин умшлһн болна:
- 8-гч өдрт Ноһан Дәркин гегәнд Ноһан Дәрк зөрүлсн ик номин умшлһ-зальврл.
- 15-гч өдрт Отч Манла зөрүлсн ик номин умшлһ-зальврл.
- 29-гч өдрт Ном тедкгч бурхдт сәкүснә номин умшлһ-зальврл.

Сарң өдрәс талдан өдр болһн 11 цагас авн гелңгд һанцхарн ирҗ номин умшлһ кеҗ болна.

Һол хурлд номин умшлһ деерән Номин әәлдхл (Номин сурһуль), төвд келн болн йоһан кичәлмүд заагдҗ бәәнә. Бас тенд Бурхна шаҗна тууҗ-түүкин музей болн Бурхна номин дегтрин саң көдлҗ бәәнә. Тенд күн болһн ирҗ, бурхна шаҗна тууҗ-түүкин тускар болн бурхна номин тускар олн зүүл медә авч чадҗана.

Номин умшлһ

Хальмгин һол сүмд өдр болһн 9.00 цагас авн хальмг улсин, Хальмг Таңһчин болн хамг әмтнә өлзә-кишгт зөрүлсн өрүнә номин умшлһ болна.

Гелңгүд Иткл йовулад, Төгс Байсхлңтын Зун теңгр, ик деер уга йоһа-үндснә Ямандаһа, ном тедкгч Окн Теңгр, Һазр-усна эзн Дала-ламин ут насна зальврл чигн умшна. Өрүнә номин умшлһнд нас утдулх, хар келн-амн амрлулх, му зүүд хәрүлх, тодхр-зедкриг амрлулх Серҗм судрмудыг умшна. Номин умшлһна цагт гелңгүд эн бурхдыг төрүлҗ, цуг тер бурхдыг залҗ, тедниг тәкҗ, номин умшлһнд хурҗ ирсн әмтнд әдс өгч, тедниг цеврүлҗ авна. Эн умшлһн өдр болһн болдг. Басң өдрт өңгрҗ одсн әмтнд 14 авн 16 цаг күртл йөрәл авхулҗ, буй кех онц умшлһ кенә.

Мацг өдрмүд

Мацг өдрмүдт, сарин литин 8, 15, 30 — хурлын гелңгүд Ноһан Дәркин (8 сарин өдр), Отч Манла (15 сарин өдр), Бурхн-Багшин (30 сарин өдр), Окн-Теңгр (29 сарин өдр).

Сүмин давхрмуд

Бурхн Багшин Алтн сүм долан давхрта болна.

Негдгч давхрт - музей, дегтрин саң, хургин хора бәәнә.
Хойрдгч давхрт - дуһн (гелңгүдин хурл хурдг, әмтнә цуглрдг ик хора), Бурхн Багшин алтн шүтән. Шүтәнә дотр тогтал, күҗ, эрднь, Таңһчин район болһнас шора болн тәрән-урһмл бәәнә.
Һурвдгч давхрт - гелгүдт һанцхарн орҗ, эврә кергән шиидх өрәс болн эмч, зурхачд орх өрәс бәәнә.
Дөрвдгч давхрт - Шаҗн ламин хора, баһ хургин хора бәәнә.
Тавдгч давхрт - Дала ламин хора.
Зурһдгч давхрт - техникин давхр.
Доладгч давхрт - бишлһл үүлдх хора.

Холвас