Бурхн Багшин Алтн Сүм
| Сүм | ||
| Бурхн Багшин Алтн Сүм | ||
|---|---|---|
 | ||
| 46°18′34″ с. ш. 44°16′17″ в. д.GЯO | ||
| Орнь | ||
| Местоположение | Элст | |
| Үүсснә җил-өдр | 2005 | |
| Сайтнь | buddhisminkalmykia.ru | |
|
|
||
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | ||
Бурхн Багшин Алтн сүм — төвд. སངས་རྒྱས་ཤ་ཀྱའི་གསེར་གླིང, Вайли sangs rgyas sha kya'i gser gling — Хальмг Таңһчин хамгин ик Номин сүм болад, Европд хамгин өндр Бурхна Номин сүм. Юрий Клыковин нертә һудмҗд, Элст балһсна төвд бәәршлҗ бәәнә.
Сүм-хурлын бәәрн өндртән 64 метр болад, дотрнь Әрәсә, Европ хойрт өндрәрн 9 метр күрч, хойрдгч орм эзлҗәх Бурхн багшин шүтән бәәдг. Европ, Әрәсә хойрт хамгин өндр Мәәдр бурхна шүтән болхла, Хальмг Таңһчин Лагань балһснд бәәнә[1].
Бәрлһнь
2004 җилд Хальмг Таңһчин хот балһсн Элстүр ном әәлдхәр залрҗ ирсн Төвд, Моңһл, Әрәсән бурхна номд зүзгтә улсин багш XIV Дала-ламин әдсәр[2] эн сүмиг Ленинә һудмҗд бәәршлсн хуучн төмр-бетон эдллин үүлдврин сүүр деер босхв. Элстд Бурхна шаҗна сүмиг әвр ахр хуһцанд бәрҗ: 9 сарин турш тосхачнрин 55 баг[3], архитектормуд чигн сүмиг эврән бүтәһәд, өдр-сө уга зогслго хурлын дотад ясвр чимгиг чимглҗ чадҗ. Сүмин төслин зокагчнрнь С. Курнеев, В. Гиляндиков, Л. Амнинов болв[4].
Секлһ-неелтнь
Хурлын секлһ-неелтнь 2005 җилин декабрь сарин 27-нд болв[5]. Эннь 1943 җилд Хальмгудыг Сивр, Хол Дорд үзгт туугдсн һашута өөнд болн Зулын байрт зөрүләд, секәд нееҗ[6].
Өрүн, зурһан часла әрүслх йосллар секлһ-неелтин йослл эклв. Йосллын эн кесгиг зөвкн лам-хуврг күцәҗ кех йостаһин төлә цуг сүзгтнрт зөрүлҗ, телевизин шуд невтрүлг үзүлгдв[7]. Алвн-йосна кесгт Хальмг Таңһчин төв хурлын гелңгүд, Моңһл улс Улсин Дид-Хамб лам Ю. Амулң, Туван Кымбы ламин элчнр, Бурядын элч Еше Лодой ринопче, гевш Җамба Тинлей орлцв. Хальмг болн Элстин Үнн Алдртын шаҗна хамб лам Зосима, Москван патриархин элч Эцк Дудко. Йосллд мөн Хальмг, Тува, Буряд улсин засгин һазрин элчнр, Балв орна ОХУ-д сууһа элч, Япон, Эндкг, Америк, Европас ирсн гиичнр орлцв[4].
Нернә туск товч медән
Иҗл-Зәәһин хоорндк тал нутгт ирх цагт улан залатнр бурхна шаҗ бәргч улс болҗ ирцхәв. Тер цагас авн хальмгуд сүм-хурлан босххларн, неринь авхин төлә Төвдин орнд одад, Дала Ламас терүг залҗ авдг бәәҗ[8]. Тиим учрар Иҗлин хальмгудын сүмин нердин икңкнь төвдин нерд болад, аль нег Дала Ламар эс гиҗ Төвдин өндр цолта ламар өгсн нерд бәәсн бәәҗ. Хүвсхлин хөөн цуг хурлмудыг нураһад авхла, зәрм сүмин нерн мартгдад, зәрмнь бәрмт бичгт үлдснәс нань үлдсн уга. 1985 җил күртл хальмгуд эврә негн чигн сүм уга бәәсн бәәҗ[9].
Хөөннь Хальмг Таңһчд шаҗн сергәд ирҗ, әмтн сүм босхад авх седклтә болхла, хуучн йосан сергәҗ, теднә нердиг Дала Ламас эрҗ авдг болв. Дала Лам эрлинь хаңһаһад, хальмг сүм-хурлмудт нер хәәрлҗ бәәв. Хальмг Таңһчин һол хурл босад ирх цагт түүнд хадх нерн кергтә болв. Шаҗн Ламин шиидврәр эн нердин җигсәлтиг түрүләд хальмг орс хойр келәр белдҗ, дарунь төвд келнд орчулҗ, Дала Ламд авч үзүләд, шүүһәд авсинь хадх гидгәр болцхав. Шин хурлд хадх 48 нердиг хальмг орс хойр келәр белдәд авв. Тер нердәс негинь Дала Лам шүүһәд авч, «Бурхн Багшин Алтн Сүм» гидг нер хадҗ өгв[3].
Эн нерн төвдин сүм-киидт нер хадҗ өгдг улмҗлла таару биш нерн болна. Эк хүвлврнь хальмг келәр тогтагдад, хөөннь орс, англь болн төвд келнд орчулгдсн юмн болҗ бәәв. Тиим учрас эн хурлын орс, англь хойр нериг күн болһн медәд, хальмг, төвд хойр нерн нег бичкн таарлго бәәнә. Эдү мет Дала Ламин сүм-киидт нер хаддг тогтсн йос-заңшл зөрчснь түүк деер түрүн болҗ болсн юмн болна.
Дүрснь
Сүмнь — Элстин һол үзмрмүдин негн. Эннь зальврл, үүлдвр, байр-йосллын үйл-аҗллһаг йовулдг җивхлңтә дүүвр бәәрн болна. Деерәс хархд, сүмин болн түннә хашаһин бәәдлнь мандлын дүрстә болна. Эннь ик болн баһ күрә, һол дунднь дүңгәҗәх дөрвлҗн келвртә сүм[10]. Архитектормудын ухан-санаһар эн сүм бурхн багшин орд-харш болх йоста.
Хальмг Таңһчин һол сүмин өндрнь 64 метр болна, дортнь бәәсн һол бурхна шүтәнь — нүднд үзгдх 9 метр, эс үзгдх кемҗәнь 12 метр болна[3]. «Бурхн Багшин Алтн Сүмин» периметриг дахҗ, тавн метр кемҗәһәр цав-цаһан суврһна хашаһар күрәлгдсн бәәдг.Хурлыг эргәд, ут тооһар 108 суврһ бәәнә. Сүмин һазак күрән завсрин дөрвн таласнь дөврвн ик күрд бәәнә. Алтн сүмин эн суврһсиг «өглһин эзд» эс гиҗ Хальмг Таңһчин бәәхтә-байн өрк-бүлсин теткмҗәр бәрҗ[11]. Сүмин хашань дөрвн үзгәс дөрвн үүдн бәәнә. Һол үүднь өмн үзгтнь. Хурлыг деерәс үзхлә, цуг бәәдләрн мандлын бәәдлтә болна. Хурлын бәәриг сәәхн пагодта Эндкгин Наланда киидин бурхна шаҗна сурһлын ик багшнрин 17 шүтән бәәнә[3].
Бурхн Багшин Алтн Сүмнь долан давхрта, алтн-шар деевртә, үзсклңтә сәәхн орд-харш. Сүмин үүднә деевр болһнднь хойр гөрәстә номин күрд бәәдг. Деерк дөрвн тал болһнд һазак бахнын орн-зәәд өлзәтә нәәмн темдг дүрсләтә бәәнә. Сүмин деерк давхрин дөрвн өнцгтнь дөрвн цасн цаһан ик суврһн дүңгәнә. Эн суврһсиг кергтә эд-зүүлсәр дүүргхин төлә гелңгүд җилин турш өдр-сө гил уга зүткҗ бәәв[3].
Сүмин давхрмуд
Бурхн Багшин Алтн сүм долан давхрта болна.
- Негдгч давхр — Бурхна шаҗна түүкин музей, бурхна номин дегтрин саң, хургин хора болн хувц тәәлҗ үлдәх хора бәәнә.
- Хойрдгч давхр — дуһн (гелңгүдин хурл хурдг, номд ирсн әмтнә цуглрдг ик хора), Бурхн Багшин алтлшсн шүтән бәәдг. Эн шүтән өндрәрн Европд хойрдгч шүтән болна.
- Һурвдгч давхр — гелңгүдт һанцхарн орҗ, эврә кергән шиидҗ һарһх өрәс болн эмч, зурхачин өрәс бәәнә. Тенд бурхна шаҗна олн зүүлин үзсклң-һәәхүл чигн болдг.
- Дөрвдгч давхр — Шаҗн Ламин суудг өрә, Алтн сүмин ах багшин суудг өрә болн баһ хург хурах хора бәәнә.
- Тавдгч давхр — Дала Ламин хора. Дала Лам Хальмгт зарлҗ ирхлә, тенд бәәх йоста болна. Эн хорад йирин күн бордг биш, гелңгүд болн Алтн сүмин көдләчнр орҗ чаддг.
- Зурһдгч давхр — техникин давхр. Тенд ик сүмин аһар цеврлгч болн дотадын дулан-киитиг таарулгч олн зүүлин агрегатмуд бәәнә.
- Доладгч давхр — хамгин деер бәәдг хора. Тенд гелңгүд сууҗ бишлһл үүлдҗ чаддг болв чигн, өдгә цагт тиим йосн уга.
Һол сүмин көдлмшин диг-дарань
Бурхн Багшин Алтн Сүм гидг Хальмг Таңһчин һол хурл өдр болһн өрүни 7 цагас авн асхни 17:00 цаг күртл көдлҗ бәәнә.
- Өдр болһн 09:00 цагас авн 10:30 күртл хамг әмтнә төлә ном умшҗ бәәнә.
- Басң өдр болһн 14:00 цагас авн 16:00 цаг күртл йөрәл авхулх ном (өңгрҗ одсн әмтнд буй кех) болна.
- Билгин тооллын литин 8, 15, 29 өдриг эрт урд цагас авн мацг өдр болһҗ бәәнә. Эн өдрмүдт иим ик номин умшлһн болна:
- 8-гч өдрт 09:00 авн 11:30 күртл Ноһан Дәркд зөрүлсн «Дөрвн мандл» гидг ном умшна.
- 15-гч өдрт 09:00 авн 11:30 күртл Отч бурхнд зөрүлсн «Отч бурхна бүтәл» гидг ном умшна.
- 29-гч өдрт 09:00 авн 11:30 күртл болн 13:00-15:00 күртл хойр кесгәр хуваҗ «Тавн Хаңһл» гидг ном тедкгч сәкүснд зөрүлсн ном умшна.
- 30-гч өдрт 09:00 авн 11:30 күртл Бурхн багшд зөрүлсн магтал-номин умшлһ болҗ бәәдг.
- Сарң өдр, Басң өдр болн мацгин өдрәс талдан өдрмүдт, өдр болһн 11:00 цагас авн, гелңгүд туслң номин умшлһ кеҗ бәәдг.
- Номин умшулх деерән Бурхн Багшин Алтн Сүмд ирсн өндр цолта гелңгүд эс гиҗ бәәрин гелңгүд Номин әәлдхл (Номин сурһуль) зааҗ бәәнә.
- Бурхна шаҗна тууҗ-түүкин музей мигмр өдрәс авн бембә өдр күртл 09:00 цагас авн 17:00 цаг күртл көдлҗ бәәнә. Сарң өдрт амрч бәәнә.
- Бурхна номин дегтрин саң мигмр өдрәс авн бембә өдр күртл 10:00 цагас авн 17:00 цаг күртл көдлҗ бәәнә. Сарң өдрт амрч бәәнә.
- Аңһах ухана төвнь (эмнлһнә төв) сарң өдрәс авн басң өдр күртл 09:30 цагас авн 14:00 цаг күртл көдлҗ бәәнә. Бембә өдр болн нарн өдрт эмчнр амрч бәәнә[12].
Номин умшлһ
Хальмгин һол сүмд өдр болһн 9.00 цагас авн хальмг улсин, Хальмг Таңһчин болн хамг әмтнә өлзә-кишгт зөрүлсн өрүнә номин умшлһ болна.
Гелңгүд Һурвн Эрдньд — Бурхнд, Номд болн Бурсң Хувргт Иткл йовулад, Төгс Байсхлңтын Зун теңгр, ик деер уга йоһа-үндснә Ямандаһа, ном тедкгч Окн Теңгр, Һазр-усна эзн Цаһан аавд зөрүлсн ном умшҗ, Богд Дала-ламин ут насна зальврл чигн умшна. Өрүнә номин умшлһнд нас утдулх, хар келн-амн амрлулх, му зүүд хәрүлх, тодхр-зедкриг амрлулх Серҗмин судрмудыг умшна. Номин умшлһна цагт гелңгүд эн бурхдыг төрүлҗ, цуг тер бурхдыг залҗ, тедниг тәкҗ, номин умшлһнд хурҗ ирсн әмтнд әдс өгч, тедниг цеврүлҗ авна. Эн умшлһн өдр болһн болдг. Басң өдрт өңгрҗ одсн әмтнд 14 авн 16 цаг күртл йөрәл авхулҗ, буй кех онц умшлһ кенә.
Мацг өдрмүд
Мацг өдрмүдт, сарин литин 8, 15, 29, 30 — хурлын гелңгүд Ноһан Дәркин (билгин тооллын сарин 8 өдр), Отч Манла (билгин тооллын сарин 15 өдр), Бурхн-Багшин (билгин тооллын сарин 30 өдр), Окн-Теңгр (билгин тооллын 29 сарин өдр).
Холвас
Темдглл
- ↑ В Калмыкии появилась самая большая в Европе статуя Будды Майтрея
- ↑ Россия поменяла Далай-ламу на острова В Элисту прилетел духовный лидер буддистов всего мира
- ↑ 1 2 3 4 5 Золотая обитель Будды Шакьямуни
- ↑ 1 2 Золотая обитель Будды Шакьямуни
- ↑ В Элисте открыли самый большой в Европе буддийский храм
- ↑ Что скрывают стены самого большого в России и Европе буддийского храма
- ↑ В Элисте открыли самый большой в Европе буддийский храм
- ↑ Далай-лама в Калмыкии: Фотоальбом. Элиста, 2019. С. 8.
- ↑ История буддизма в СССР и Российской Федерации. Элиста, 2011. С. 68.
- ↑ Золотая обитель Будды Шакьямуни в Калмыкии: крупнейший буддийский храм Европы и его непростая история
- ↑ Золотая обитель Будды Шакьямуни в Калмыкии: крупнейший буддийский храм Европы и его непростая история
- ↑ Расписания Центрального хурула Калмыкии